Жұлдыздар неше жыл өмір сүреді?

Әлем кеңістігінің шексіздігі мен тылсым сырлары адамзат назарын ежелден баурап келеді. Сол ғаламның басты кейіпкерлерінің бірі – жұлдыздар. Олардың жарығы көне дәуірден бері адамға шабыт беріп, өмірдің мәні жайлы ойға жетелеген. Көпшілік үшін жұлдыздар мәңгілік сияқты болып көрінгенімен, әр жұлдыздың өзіндік өмір жолы бар. Сонымен жұлдыздар қанша уақыт өмір сүреді және олардың «ұзақ ғұмыры» неліктен әртүрлі? Бұл сұрақтардың жауабы физиканың заңдары мен материяның қасиеттерінде және адам баласы үшін елестетуге келмейтін алып уақыт ауқымында жатыр.

Жұлдыздар қалай «дүниеге келеді» және өледі

Жұлдыздың ғұмыры алып газ бен шаң бұлттарында басталады. Бұлт ішіндегі материя ауырлық күшінің әсерінен тығыздала береді, ал оның ортасында термоядролық реакциялар жүруі үшін жағдай жасалады. Дәл осы кезде жаңа жұлдыздың өмірі басталады.

• жұлдыздың пайда болуы – газ бұлтының гравитациялық ықпалымен сығылуынан басталады;
• болашақ жұлдыздың ядросы миллиондаған градусқа дейін қызады, бұл термоядролық синтездің жүруіне себеп болады;
• термоядролық реакциялар басталған сәтте жұлдыз жеке нысанға айналып, жарық пен жылу шығарады;
• бұл қалыптасу кезеңі кейде бірнеше жүз мың, ал кейде ондаған миллион жылға дейін созылуы мүмкін.

Осы процестер аяқталған соң ғана жұлдыздың белсенді өмірі басталады. Оның ұзақтығы массасы мен құрылымына байланысты.

Неліктен әр жұлдыздың ғұмыры әртүрлі

Жұлдыздың тағдыры мен өмір сүру мерзімін ең алдымен оның массасы анықтайды. Неғұрлым жұлдыз ауыр болса, соғұрлым ол жарық әрі қысқа өмір сүреді.

1. Аз массалы жұлдыздар, мысалы, қызыл ергежейлілер, ең ұзақ жасайды. Олардың кішкене көлемі отынды баяу жұмсауға мүмкіндік береді, сондықтан мұндай жұлдыздар жүздеген миллиард жыл өмір сүре алады.
2. Орташа көлемдегі жұлдыздар, мысалы, біздің Күн, әдетте бірнеше миллиард жыл жарқырайды. Мысалы, Күннің жасы шамамен 4,6 миллиард жыл, ал оның алда тағы 5 миллиард жылға жуық тұрақты тіршілігі бар.
3. Өте ірі алып жұлдыздар энергияны жылдам жұмсайды. Олардың өмірі өте қысқа – бірнеше миллион жыл ғана, одан соң олар аса жаңа ретінде жарылып немесе қара құрдымға айналады.
4. Айнымалы жұлдыздар мен жұлдызшалар кейде жарығын және фазасын мыңдаған, тіпті жүздеген жылда өзгерте алады, бірақ олардың да жалпы өмірі ядролық отын қорына тәуелді.

Әр түрлі жұлдыз түрінің ғұмыры оның ішкі құрылымына және ядросындағы процестердің жылдамдығына байланысты.

Әртүрлі ғұмырлы жұлдыздардың мысалдары

Астрономияда жұлдыздардың өмір ұзақтығы бойынша көптеген мысал келтіруге болады. Әрбір мұндай мысал жұлдыз эволюциясын зерттеуге тың мүмкіндік береді.

• қызыл ергежейлі Проксима Центавра сияқты жұлдыздар нағыз «ұзақ ғұмырлы» – олардың өмірі жүздеген миллиард жылға созылады;
• Күн қазір өзінің орта кезеңінде және бұл Жер үшін алдағы миллиардтаған жылдарда тұрақты жағдай болады деген сөз;
• Орион шоқжұлдызындағы көк алып жұлдыздар өз затын жылдам тұтынып, жас күйінде өліп, артына жарық тұмандықтар қалдырады;
• қос жұлдызды жүйелерде кейде бір жұлдыз екіншіге затын «беріп», бұл да олардың жалпы ғұмырына әсер етеді.

Осындай нысандарды бақылау ғаламдағы өмірдің қаншалық алуан түрлі екенін көрсетеді.

Жұлдыздың жасы ғылым үшін неге маңызды

Жұлдыздың өмірлік циклін зерттеу арқылы астрономдар ғаламның тарихын және дамуын тереңірек түсіне алады. Сондай-ақ жұлдыз жасының арқасында галактикалар мен планеталар жүйесінің болашағын болжауға болады.

• жұлдыздың құрамы мен жарықтығына қарап, ғалымдар оның жасын және болашақ өзгерістерін анықтайды;
• жұлдыз эволюциясының кезеңдерін білу планеталардың түзілуі мен тіршіліктің пайда болу уақытын болжауға мүмкіндік береді;
• әртүрлі жұлдыз типтерінің дамуын зерттеу галактикалардың дамуын модельдеуге көмектеседі;
• Әлемдегі ең ежелгі жұлдыздарды зерттеу арқылы ғаламның алғашқы даму сатылары жайлы мағлұмат алуға болады.

Жұлдыздың жасы – ғарыштың құпияларын ашатын кілт, ол әлемнің пайда болуы мен болашағы туралы маңызды сұрақтарға жауап береді.

Жұлдыздардың ғұмыры бірнеше миллион жылдан жүздеген миллиард жылға дейін созылуы мүмкін. Бұл уақыт олардың массасы мен құрамына байланысты өзгереді. Тіпті ең жарық алып жұлдыздардың өзі мәңгі емес, ал ғарыштағы барлық өзгерістер табиғат заңына бағынады. Жұлдыздардың жасы мен өмірлік циклі адамзатқа ғаламның өткеніне үңіліп, оның ауқымы мен ғажабын түсінуге көмектеседі. Әр жұлдыз – уақыт, энергия мен өзгерістің, шексіз кеңістіктегі үздіксіз қозғалыстың өзіндік әңгімесі.