Жыл сайын мұхитқа қанша пластик төгіледі?

Қазіргі қоғам қоршаған ортаның ластануы мәселесімен жиі бетпе-бет келеді, ал бұл тұрғыда Дүниежүзілік мұхиттағы жағдай ерекше алаңдаушылық туғызады. Пластиктің кеңінен қолданылуы және оның ұзақ уақыт ыдырамауы нәтижесінде осы материалдың орасан зор көлемі суға түсіп жатыр. Жыл сайын мұхитқа қанша пластик тасталатыны туралы сұрақ ғалымдар, экологтар және қарапайым адамдар үшін барған сайын өзекті болуда. Бұл мәселенің ауқымын түсіну – қауіптің маңызын бағалап, болашақта тиімді шешімдер табу үшін аса маңызды.

Пластикалық ластану көлемі

Ғаламдық зерттеулер көрсеткендей, тасталатын пластик мөлшері жыл сайын артып келеді. Көптеген елдерде қоқысты қайта өңдеу мен жою жүйесінің жетілмегендігі нәтижесінде қалдықтар суға тікелей түседі.

• жыл сайын мұхитқа шамамен 8–12 миллион тонна пластик қалдығы түседі, бұл көрсеткіш жылдан жылға ұлғаюда;
• қоқыстың негізгі бөлігі құрлықтан, әсіресе өзендер арқылы суға жетеді, өзендер пластикті тасымалдаудың басты арналарына айналады;
• халқы тығыз орналасқан әрі қоқыс жинау мен өңдеу жүйесі әлсіз елдерде бұл мәселе ерекше байқалады;
• мұхитқа пластик балық аулайтын кемелерден де түседі, себебі олардан қажетсіз ау құралдары, орамалар мен жабдықтар тасталады;
• ластанудың едәуір бөлігі бір реттік өнімдер – бөтелкелер, пакеттер мен ыдыстар арқылы келеді.

Мұндай ауқымды ластану теңіз экожүйесіне ғана емес, жағалау аймақтарының экономикасына және адамдардың денсаулығына да зиянын тигізеді.

Пластик мұхитқа қалай жетеді

Пластиктің Дүниежүзілік мұхитқа түсу жолдарын түсіну – ластануға қарсы күрес стратегиясын дұрыс құруға көмектеседі. Ғалымдар қалдықтардың суға жетуінің бірнеше негізгі көздерін атап көрсетеді.

1. Өзендер құрлық пен мұхит арасындағы негізгі байланыстырушы рөл атқарады. Оларға жауын, ағын су немесе желмен шайылған пластик бұйымдар көптеп түседі. Бұл жағдай қоқысты жинау мен өңдеу жүйесі дамымаған елдерде айқын байқалады.
2. Жағалау аймақтары туристердің белсенді демалысы мен рұқсат етілмеген қоқыс тастайтын орындар салдарынан қоқыс жиналатын орынға айналады. Жел мен толқын қоқысты ашық теңізге апарады, содан кейін оны бақылау мүмкін болмай қалады.
3. Балық аулау және теңіз көлігі де пластиктің таралуына ықпал етеді. Ау құралдары, контейнерлер мен орамалар жиі жоғалады немесе суға тасталады, бұл мәселені одан әрі күшейтеді.
4. Жаңбыр мен тасқын қалалық көшелерден, егістіктер мен өнеркәсіптік аймақтардан қоқысты су арналарына алып келеді. Бұл жүйелі кәріз жүйесі мен суды сүзгіден өткізетін инфрақұрылым жоқ елдерде айрықша қауіпті.

Бұл жолдардың көпшілігі өзара байланысты, сондықтан ластануға қарсы күресте кешенді тәсіл қолдану маңызды.

Мұхит пен тіршілікке әсері

Суға түскен пластик экожүйелерде қайтымсыз өзгерістерге алып келеді. Зиянды әсер барлық қоректік тізбекке таралады – микроскопиялық ағзалардан бастап ірі теңіз сүтқоректілеріне дейін.

• пластик микробөлшектерге ыдырайды, олар балықтар, ұлулар және планктон ағзаларына түседі;
• теңіз құстары мен жануарлары қоқысты тамақ деп ойлап, оны жұтады, бұл тұншығу немесе уланудан өлімге әкеледі;
• синтетикалық материалдар зиянды заттарды сіңіріп, кейін олар теңіз өнімдері арқылы адам ағзасына түседі;
• үлкен пластик заттар – ау құралдары мен пакеттер тасбақа, дельфин сияқты теңіз жануарларына тұзақ болып қалады;
• пластикалық ластану су мөлдірлігі мен фотосинтез процесіне кері әсер етеді, бұл балдырлардың өсуін және бүкіл экожүйенің дамуын тежейді.

Пластикалық ластанудың салдары тек табиғатқа емес, адамзатқа да таралады, өйткені қауіп азықтық тізбек арқылы көбейеді.

Мәселені шешу жолдары

Мұхитқа түсетін пластик мөлшерін азайту үшін мемлекет, бизнес пен әрбір адам күш салуы қажет. Тиімді шаралар халықтың сауаттылығына және тұтыну дағдысын өзгертуге тікелей байланысты.

1. Қалдықтарды сұрыптап жинау және қайта өңдеу жүйесін дамыту суға түсетін қоқыс көлемін едәуір азайтады. Мұндай бағдарламалар іске асқан елдерде ластану қарқыны баяулайды.
2. Бір реттік өнімнен бас тарту, қайта қолданылатын және ыдырайтын материалдарға көшу пластик қалдығының жалпы көлемін азайтады. Күнделікті кішігірім әдеттердің өзі ауқымды өзгерістерге әкеледі.
3. Экологиялық ағарту мен түсіндіру жұмыстарын жүргізу – табиғатқа жауапкершілікпен қарау мәдениетін қалыптастырады. Пластиктің зияны туралы көбірек адам білсе, мәселені шешу жолы да тезірек табылады.
4. Волонтерлер мен жергілікті қауымдастықтардың қатысуымен жағалау, өзен мен көлдерді тазалау болашақта мұхитқа түсетін қоқыс мөлшерін азайтуға көмектеседі.

Бұл шаралардың әрқайсысы тек кешенді әрі тұрақты қолдау болғанда ғана шынайы нәтиже береді.

Мұхитқа жыл сайын түсетін пластиктің нақты көлемін анықтау мәселесі әлі де өзекті. Бұл проблеманы шешу үшін жаһандық ынтымақтастық, жаңа технологиялар және адамдардың тұтынушылық әдеттерін өзгерту қажет. Әр адамның іс-әрекеті мұхит пен жалпы планетаның болашағына тікелей әсер етеді. Уақтылы қабылданған шаралар ластану қарқынын төмендетуге және бірегей экожүйелерді келер ұрпаққа сақтап қалуға мүмкіндік береді.