Ашық мұхитқа бірінші болып кім кірді?

Теңізде жүзу тарихы әрқашан қызығушылық тудырған, себебі ол батылдықпен, тануға деген құштарлықпен және зерттеумен тығыз байланысты. Адамдар ежелден көкжиекке қарап, теңіз сызығының ар жағында не жатқанын білгісі келді. Уақыт өте келе олар қайық жасап, жел мен жұлдыздарды бағдарлау тәсілдерін үйреніп, бағыттар құрды. Бірақ нағыз шешуші қадам жағалауда жүру емес, жер көрінбейтін, шексіз стихия билеген ашық мұхитқа шығу болды. Бұл қадамды алғаш жасаған кім деген сұрақ археологиямен, этнографиямен және аңыздармен астасып жатыр.

Ежелгі теңізшілер

Дамыған өркениеттерге дейін-ақ адам қарапайым қайықтарды пайдалана білді. Археологтар жаяу жету мүмкін емес аралдарға жасалған көші-қон іздерін тапқан.

• алғашқы теңіздік қадамдар шамамен 50 мың жыл бұрын Австралияға адамдардың қоныс аударуымен байланысты;
• Тынық мұхит аралдарын игеру қарапайым салдар мен каноэлерге жасалған батыл сапарлар арқылы жүзеге асты;
• тастан жасалған дәуірдің өзінде адамдар жел мен ағындардың күшін пайдалана білген, бұл алыс жерлерге жетуге мүмкіндік берген;
• теңіз жолдары көші-қон үшін ғана емес, сирек кездесетін ресурстар мен мәдени жетістіктер алмасу үшін де қолданылған.

Бұл деректер жазу пайда болмай тұрып-ақ адамның мұхитқа сенім артқанын көрсетеді.

Шығыстың теңізшілері

Дамыған өркениеттер теңізді сауда мен соғыс үшін кеңінен пайдалана бастады. Алғашқы теңізшілердің қатарында Жерорта теңізінің шығыс бөлігі мен Үнді мұхитын мекендеген халықтар ерекшеленеді.

1. Финикиялықтар мықты кеме жасау ісімен және алыс бағыттарға жол салуымен танылды. Олар Африка мен Атлант жағалауларына дейін жетіп, жұлдыздарға қарап бағдар алды.
2. Мысырлықтар фараондар дәуірінде Қызыл теңіз арқылы сапарға шыққан. Олар Пунт жеріне барып, қымбат дәмдеуіштер мен алтын әкелген.
3. Үнді теңізшілері Арабия теңізінің ашық суларына шығып, Африкаға дейін жеткен. Бұл саяхаттар муссон желдерін білудің арқасында мүмкін болды.
4. Қытайлықтар алғашқы дәуірлерде жағалау бойымен жүзіп, біртіндеп Оңтүстік Қытай теңізіне шыққан. Бұл кейінгі ұлы экспедициялардың бастамасы болды.

Әрбір халық мұхитты игеру жолында өз үлесін қосып, бұрын мүмкін емес саналған қадамдарға барды.

Полинезиялықтардың ерлігі

Тынық мұхиты аралдарының тұрғындары тарихта ерекше орын алады. Полинезиялықтар мыңдаған шақырым жерлерде жер көрінбейтін кеңістікті меңгере алды.

• олар ұзақ сапарға төтеп беретін қос корпус­ты каноэлер салған;
• жолды жұлдыздар, ағындар мен құстардың ұшу бағыты арқылы анықтай білген;
• Гавай аралдары мен Жаңа Зеландияны қоныстанып, теңдесі жоқ навигацияны көрсеткен;
• теңіз дәстүрлерін ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп, әндер мен аңыздарда сақтап қалған.

Полинезиялықтардың тәжірибесі адам мен мұхит арасындағы қарым-қатынастың жарқын үлгісіне айналды.

Еуропалық алғышарттар

Орта ғасырда мұхиттарды зерттеуде жаңа кезең басталды. Еуропалықтардың саяхаттары Ұлы географиялық ашулар дәуірінің негізіне айналды.

1. Скандинавиялық викингтер Исландия, Гренландия және Солтүстік Американың жағалауларына жеткен. Олардың жорықтары Колумбтан бірнеше ғасыр бұрын жүзеге асқан.
2. Португалдықтар навигация мектептерін ашып, Африканы айналып өтіп, Үндістанға жол іздеді. Васко да Гама осы экспедициялардың символына айналды.
3. Испандықтар Христофор Колумб басқаруымен Атлант мұхитын кесіп өтуге тәуекел етті. Оның сапары мұхитты еңсеруге болатынын дәлелдеді.
4. Магеллан мен оның серіктерінің сапары алғашқы дүниежүзілік саяхат болды. Бұл Жердің ғаламдық екендігін және адамның ерік-жігерін көрсетті.

Әрбір жаңа қадам мұхиттың тереңіне қарай қорқынышты жойып, жаңа көкжиектерді ашты.

Ашық мұхитқа алғаш шығу тарихы жалғыз қаһарманның ерлігі емес, әртүрлі халықтардың батыл шешімдерінің тізбегі болды. Адамдар доисториялық замандарда-ақ теңізге сенім артып, кейін оны ғылым мен өнер деңгейіне жеткізді. Бұл қадамдар мәдениеттерді тоғыстырып, өркениеттердің дамуына жол ашты. Мұхит кедергі емес, жаңа білім мен жаңалықтарға апаратын жолға айналды.