Балаларда саналы сурет салу қашан басталды?

Өнер ежелден адамзат мәдениетінің маңызды бөлігі болып есептеледі. Жазу пайда болғанға дейін-ақ адамдар өзін бейнелер арқылы жеткізген, ал алғашқы үңгір суреттері әлі күнге дейін таңғалдырады. Дегенмен, ең қызығы – кішкентай адамның жеке дамуында айналаны саналы түрде бейнелеу қабілетінің қалай пайда болатынын бақылау. Ата-аналар мен педагогтар үшін кездейсоқ сызықтардың алғашқы мақсатты суреттерге қашан айналатынын білу маңызды.

Алғашқы шимайлар

Ең алғашқы кезеңдерде сәби қолына қарындаш немесе фломастерді арнайы мақсатсыз алады. Оған қол қимылының өзі, саусақтарындағы заттың сезімі және қағазда қалдырған ізі қызық болады. Әдетте бұл шамамен бір жасқа келгенде байқалады, себебі дәл осы уақытта ұсақ моторика дами бастайды.

Бұл шақтағы суреттер бейберекет сызықтар мен дақтардың жиынтығын еске түсіреді. Алайда мұндай әрекеттердің маңызы зор: олар қимыл үйлесімділігін дамытады, қол бұлшықеттерін күшейтеді және келесі кезеңдерге негіз қалайды.

Бейнелеудің мәнін түсіну

Екі-үш жас шамасында бала сызықтарды таныс заттарды жеткізу үшін қолдануға болатынын түсінеді. Осы кезде дөңгелектер, сызықтар, жабық пішіндер сияқты алғашқы бейнелер пайда болады. Енді бала үшін әрекетке жаңа мән беріледі – ол өзінің қимылы арқылы айналаны бейнелеуге болатынын ұғынады.

Зерттеулер дәл осы жаста сәбилердің салғандарын белгілі бір заттармен байланыстыра бастайтынын көрсетеді. Мысалы, дөңгелек – бет әлпетті, ал түзу сызық – қолды немесе аяқты білдіруі мүмкін.

Қиялдың рөлі

Маңызды кезеңнің бірі – қиялдың қосылуы. Төрт жасқа қарай бейнелер сюжеттік сипатқа ие болады. Бала енді жеке затты ғана емес, тұтас көріністі сала алады.

Осы шақта алғашқы қарапайым сюжеттер қалыптасады, олар бірнеше элементтен тұрады:

• терезелері мен шатыры бар үй;
• сәулелері бар күн;
• қол-аяғы бар адам бейнесі.

Әрбір элемент тек сыртқы түрді ғана емес, сонымен қатар баланың ішкі ассоциацияларын да көрсетеді. Бейнелеу әрекеті эмоцияны жеткізудің және дүниені қабылдаудың құралына айналады.

Саналы сурет салудың даму кезеңдері

Кездейсоқ қимылдардан саналы бейнелерге өтуді сипаттайтын бірнеше кезеңді атап өтуге болады:

1. Шимайлар. Қағазда мақсатсыз сызықтар пайда болады, олар қимылдың сенімділігін қалыптастырады.
2. Алғашқы пішіндер. Шеңберлер, төртбұрыштар, айқыш тәрізді қарапайым фигуралар көрінеді, олар болашақ бейнелерге негіз болады.
3. Мағына беру. Сызықтар белгілі бір заттарды білдіреді, бала суретіне сөзбен түсінік қосады.
4. Сюжеттік композициялар. Бейнелер күрделене түседі, бірнеше элемент біріктіріледі, қарапайым оқиғалар бейнеленеді.

Бұл тізбек көпшілік балаларға тән, алайда уақыт әркімде әртүрлі болуы мүмкін.

Дамуға әсер ететін факторлар

Шимайдан саналы суретке көшу жылдамдығы түрлі жағдайларға байланысты.

Маңызды факторлар мыналар болып саналады:

• қағаз, қарындаш, бояу сияқты қажетті құралдардың болуы;
• үлкендердің қолдауы, мақтауы және қызығушылық танытуы;
• шығармашылық белсенділікті бағалайтын мәдени орта;
• мінез бен сөйлеу деңгейін қоса алғанда, жеке ерекшеліктер.

Осылайша, тек табиғи қабілеттер ғана емес, тәрбие жағдайлары да үлкен рөл атқарады.

Болашаққа маңызы

Саналы сурет салу тек өнермен шектелмейді. Ол кеңістіктік ойлауды, есте сақтауды, зейінді және жұмысты соңына дейін жеткізу дағдысын дамытады.

Сонымен бірге эмоционалдық тұрғыдан да пайдасы зор: суреттер баланың сөзбен жеткізуге қиын сезімдерін бейнелеуіне мүмкіндік береді. Бұл тәсіл қорқынышты жеңілдетеді, қуанышты бөліседі және қиялды көрсетеді.

Баланың алғашқы саналы суреттерін бақылай отырып, ересектер оның дүниеге ерекше көзқарасын көреді. Сызықтар біркелкі болмаса да, пішіндер шартты болса да, олардың ішінде шынайылық пен таза қабылдау жатыр. Ерте жастағы шығармашылыққа қолдау көрсету сенімділікке, дербестікке және өзін түрлі жолмен жеткізу қабілетіне ықпал етеді. Кейін бұл тек көркемдік қабілеттердің ғана емес, үйлесімді тұлғалық дамудың да іргетасына айналады.