InfoRadar
Мазмұны
Жер бетін мекендеген тіршілік иелерінің ішінде жәндіктер ерекше орынды иеленеді. Олар ыстық шөлдерден бастап мұзды тауларға дейінгі барлық ортада өмір сүре алады. Ғалымдар миллиондаған түрді сипаттағанымен, олардың көп бөлігі әлі белгісіз күйінде қалып отыр. Технология мен ғылымның дамуына қарамастан, табиғаттың бұл әлемі толық зерттеліп болған жоқ. Сондықтан жәндіктердің қанша түрі әлі ашылмағаны – биология ғылымындағы ең қызықты әрі күрделі сұрақтардың бірі.
Белгілі көптүрлілік
Қазіргі таңда ресми түрде бір миллионнан астам жәндік түрі анықталған.
Дегенмен бұл сан табиғаттағы шынайы алуандықты толық қамтымайды. Ғалымдардың пікірінше, зерттелгені – жалпы түрлердің аз ғана бөлігі.
- көптеген жәндіктер адамдар сирек баратын тропикалық ормандарда, үңгірлер мен биік таулы аймақтарда өмір сүреді;
- кейбіреулері жасырын тіршілік етеді және түнде немесе жер астында ғана белсенді болады;
- олардың көпшілігі өте ұсақ болғандықтан, көзге көрінбей қалады;
- кейбір түрлердің өмірі бірнеше күнмен шектеледі, бұл оларды бақылауды қиындатады.
Осы себептерге байланысты жыл сайын мыңдаған жаңа түр сипатталса да, жәндіктер әлемінің толық бейнесі әлі де толық ашылған жоқ.
Әлі қаншасы анықталмаған
Жәндіктердің нақты саны туралы деректер әр зерттеушінің бағалауына байланысты өзгереді.
Биологтар белгілі және жаңа табылған түрлердің қатынасына сүйеніп, математикалық модельдер арқылы болжам жасайды.
- Белгілі энтомолог Эдвард Уилсонның есебі бойынша, Жер бетінде 5–10 миллионға дейін жәндік түрі болуы мүмкін. Бұл дегеніміз олардың 80–90 пайызы әлі зерттелмеген деген сөз.
- Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметінше, жыл сайын шамамен 18–20 мың жаңа түр анықталады, бұл жасырынып жатқан биоалуандықтың ауқымын көрсетеді.
- Тропикалық аймақтарда, әсіресе Амазония мен Оңтүстік-Шығыс Азияда, белгісіз түрлердің жартысына жуығы өмір сүруі мүмкін, бірақ бұл өңірлердің көп бөлігі әлі де зерттелмеген.
- Кейбір жәндіктер адам оларды байқамай тұрып-ақ жоғалып кетеді, себебі ормандардың жойылуы мен климаттың өзгеруі олардың мекенін тарылтады.
Осы деректерге сүйенсек, әлі ашылмаған жәндіктердің саны миллиондармен есептеледі, ал әрбір жаңалық табиғат құпиясының аз ғана бөлігін ашады.
Белгісіз түрлер қайда жасырынып жатыр
Анықталмаған түрлер әртүрлі экожүйелерде тіршілік етеді, бірақ олардың көбі адам аяғы баспаған аймақтарда шоғырланған.
Ондай жерлерде ерекше экологиялық тепе-теңдік сақталып, оқшау популяциялар өмір сүре береді.
- ылғалды тропикалық ормандарда бір ағаштың өзінде жүздеген түрлі жәндік мекендей алады;
- жер астындағы үңгірлер мен топырақ қабаттарында ылғал мен қараңғылыққа бейімделген микроорганизмдер бар;
- арктикалық тундра мен шөлдерде шектен тыс суық пен құрғақтыққа төзімді түрлер кездеседі;
- таулы аймақтарда эндемикалық жәндіктер мекендейді, оларды Жердің басқа ешбір жерінен табуға болмайды.
Генетикалық секвенирлеу мен автоматты фототұзақтар сияқты заманауи әдістер іздеуді жеңілдеткенімен, зерттеу әлі ондаған жылдарға созылуы мүмкін.
Жаңа түрлерді табудың маңызы
Белгісіз жәндіктерді анықтау тек ғылым үшін ғана емес, бүкіл экожүйе үшін маңызды.
Әрбір жаңа түр табиғаттағы өзара байланыстар мен эволюциялық заңдылықтарды түсінуге жол ашады.
- Жәндіктерді зерттеу арқылы ғалымдар тіршілік иелерінің эволюциясын және табиғи өзара тәуелділігін анықтайды.
- Кейбір түрлер экологиялық тепе-теңдіктің көрсеткіші болып табылады: олардың азаюы қоршаған ортаның нашарлағанын білдіреді.
- Белгісіз жәндіктердің құрамында медицинада, ауыл шаруашылығында және өнеркәсіпте қолдануға болатын биохимиялық заттар болуы мүмкін.
- Олардың мінез-құлқын зерттеу инженерлер мен ғалымдарға микророботтар мен табиғи жүйелерді модельдеу саласында шабыт береді.
Сондықтан әрбір жаңа түр – бұл жай ғана энциклопедиялық дерек емес, адамзаттың табиғатпен байланысын терең түсінуге жасалған қадам.
Жәндіктер әлемі – табиғаттың ең бай әрі ең аз зерттелген бөлігі. Миллиондаған түр әлі де ормандардың көлеңкесінде, жер астында немесе дәл көз алдымызда жасырынып жатыр. Болашақ ашылымдар өмірдің шығу тегі мен биологиялық әртүрліліктің мәнін түсінуге көмектеседі. Табиғат өз құпияларын асықпай ашады, ал адамзаттың міндеті – сол байлықты құрметтеп, сақтап, зерттеуін жалғастыру.
