Ежелгі қамалдар қалай салынған

Әр дәуір өз заманының күш-қуатын, билігін және сәулет өнерін бейнелейтін ескерткіштер қалдырды. Орта ғасырларда мұндай нышандардың бастысы – қамалдар болды. Бұл алып құрылыстар қорғаныс, тұрғын үй және әкімшілік орталық қызметін қатар атқарды. Биік мұнаралар мен қалың қабырғалар тек салтанатты көрініс емес, сонымен қатар инженерлік білім мен шеберліктің айғағы еді. Мұндай құрылымдарды тұрғызу жүздеген адамның еңбегін, дәл есепті және табиғи материалмен жұмыс істеудегі мол тәжірибені қажет етті. Қамалдардың қалай салынғанын зерттеу – сол дәуірдің өмір салты мен өркениет деңгейін терең түсінудің бір жолы.

Материалдар мен дайындық кезеңі

Құрылыс ең алдымен жер таңдаудан басталды. Қамалдар әдетте биік төбелер мен жартасты аймақтарда тұрғызылды, себебі мұндай жерлер табиғи қорғаныс беріп, айналаны бақылауға мүмкіндік жасады. Сонымен қатар өзен, орман және жолдарға жақындығы да ескерілді, өйткені бұл қорғаныс пен жабдықтау тұрғысынан маңызды рөл атқарды.

Негізгі материалдарға мыналар кірді:

• тас, ол беріктігі мен ұзақ сақталу қасиетінің арқасында басты құрылыс материалына айналды;
• ағаш, едендер, баспалдақтар және көпірлер үшін қолданылды;
• әк, тастарды біріктіру үшін пайдаланылды;
• металл, қақпалар мен торларды, ілгектер мен құлыптарды жасауға жұмсалды.

Осындай материалдар жиынтығы ғасырлар бойы бұзылмай сақталатын мықты әрі сенімді құрылыстар салуға мүмкіндік берді.

Құрылыстың негізгі кезеңдері

Қамал тұрғызу бірнеше жылға, кейде ондаған жылға созылды. Әр кезең ерекше білім мен дағдыны қажет етті.

1. Жобалау және жоспарлау. Сәулетші жер бедерін, қорғаныс қажеттіліктерін ескере отырып, қамалдың жалпы сызбасын дайындады. Мұнаралардың, қабырғалардың, ішкі аулалардың және шаруашылық нысандарының орналасуы мұқият есептелді.
2. Іргетас қалау. Құрылысшылар жердің қатты қабатына дейін қазып, негізін берік етіп жасады. Бұл қамалдың уақыт өте қисайып не шөгіп кетпеуін қамтамасыз етті.
3. Қабырғалар мен мұнаралар тұрғызу. Тастар қолмен орнатылып, әр қабат белгілі бір ретпен қаланды. Қабырғалардың қалыңдығы үш метрге дейін жетіп, соққы мен шабуылға төтеп беретіндей етіп жасалды.
4. Ішкі бөлмелерді жасау. Шеберлер баспалдақтар, каминдер мен аркаларды орнатып, бөлмелерді фрескалармен және ағаш оюларымен сәндеді. Бұл қамалға жылылық пен әсемдік берді.
5. Қорғаныс жүйесін қалыптастыру. Қақпалар, орлар, көтерме көпірлер және тар саңылаулар қамалдың қауіпсіздігін арттырды. Мұндай элементтер оны жауға төзімді етті.

Барлық жұмыстарды инженерлер мен шеберлер басқарып отырды, ал қарапайым жұмысшылардың қажырлы еңбегі құрылыстың негізгі бөлігін атқарды.

Шеберлер мен жұмысшылардың рөлі

Қамал салу кезінде ондаған түрлі маман қатар еңбек етті. Әрқайсысының міндеті нақты анықталып, қатаң тәртіп сақталды.

Құрылыс алаңында мыналар жұмыс істеді:

• тас қашаушылар, қабырғаларды қалайтын ірі тастарды өңдеді;
• ағаш ұсталары, есік, көпір мен жабындарды жасады;
• темір ұсталары, қақпаның темір бөлшектерін соғып, торлар мен шегелерді дайындады;
• арбакештер, құрылыс материалдарын тасымалдады;
• инженерлер, құрылыстың беріктігін және қауіпсіздігін қадағалады.

Мұндай үйлесімді жұмыс ұжымдық тәртіп пен тәжірибенің жоғары деңгейін талап етті. Шеберлердің дәлдігі мен бірлігінің арқасында қамалдар ғасырлар бойы мызғымай сақталды.

Қорғаныс жүйесінің ерекшеліктері

Қамал тек тұрғын үй емес, соғыс кезінде паналайтын бекініс те болды. Әрбір сәулеттік элемент қорғаныс мақсатын көздеді.

Негізгі қорғаныс тәсілдеріне мыналар жатты:

• қамалды биік жерге салу, бұл жаудың байқалмай жақындауына жол бермеді;
• ор қазу, ол шабуылдаушының қабырғаға жетуін қиындатты;
• тар саңылаулар (ойықтар) арқылы садақ ату мүмкіндігі;
• бірнеше қақпасы бар сатылы аула жүйесі, бұл жаудың қамал ішіне енуін бөгеді;
• бақылау мұнаралары, олар айналаны шолуға және соққы беруге қолайлы болды.

Осындай шешімдер қамалды дербес қорғаныс орталығына айналдырды. Көптеген қалалар дәл осындай бекіністердің айналасында өсіп шықты.

Мәдени және тарихи маңызы

Қамалдар тек соғыс нысандары емес, сол дәуірдің мәдени өмірінің де орталығы болды. Мұнда салтанатты жиындар, рыцарлық турнирлер мен мерекелер өткізілді. Сондай-ақ дипломатиялық кездесулер мен билік мәселелері де осы қабырғалардың ішінде шешілді.

Қамал салу өнеркәсіп, қолөнер және инженерияның дамуына серпін берді. Құрылыста жаңа құралдар, көтеру механизмдері мен технологиялар пайда болды. Бұл өз кезегінде ортағасырлық қоғамның техникалық мүмкіндігін кеңейтті.

Ежелгі қамалдар тек тастан тұрғызылған ғимараттар емес – олар адамның рухы мен еңбегінің мәңгілік ескерткіші. Мұндай құрылыстар бүгінгі күнге дейін беріктік пен төзімділіктің, сондай-ақ өнер мен ақылдың үйлесімінің айғағы болып тұр.