Егіншілік қашан басталды

Аңшылық пен жиналыстықтан тұрақты тіршілік пен мал шаруашылығына көшу адамзат тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі болды. Егіншіліктің пайда болуы адамға азық-түлік өндірісін бақылап, қор жинауға мүмкіндік берді, бұл өркениеттің даму негізін қалады. Қашан және қалай бұл маңызды өнертабыс пайда болғанын білу қоғамның эволюциясын әрі технологиялық ілгерілеуін түсінуге септігін тигізеді. Егіншілік — дақылдарды өсіру және оларды күтуге арналған кешенді іс-әрекеттер жиынтығы, ол әртүрлі құрлықтарда және климаттық жағдайларда қалыптасты. Осы тақырыпты ашып, оның негізгі кезеңдері мен маңызды деректерімен танысайық.

Егіншіліктің пайда болуына тарихи жағдайлар

Егіншіліктің пайда болуы климаттың өзгерісі, халық санының өсуі және жаңа аймақтарды игеру сияқты көптеген факторларға байланысты болды. Соңғы мұз дәуірінің аяқталу кезеңінде табиғат тұрақталып, өсімдіктер дүниесі дамыды. Адамдар өсімдіктердің өсу циклін байқап, оларды отырғызу мен жинауды бастады. Бұл үрдіс табиғатты танып, кездейсоқ жиналыстан мақсатты дақыл егуге көшуге әкелді.

Бұл өзгерістер әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан да маңызды болды:

• көшпелі өмір салтын тұрақты өмірге ауыстыру, тұрақты мекен және аумақты қорғау қажеттілігін тудырды;
• жерді өңдеуге арналған алғашқы құралдардың пайда болуы, егу мен отырғызу технологиялары дамыды;
• өнімді сақтау жүйелері қалыптаса бастады, бұл азық-түлік қорын жинауға мүмкіндік берді.

Осылайша алғашқы тұрақты қоныстар мен қала пайда болу үшін негіз қаланды.

Егіншіліктің пайда болған негізгі аймақтары мен уақыты

Археологиялық зерттеулерге сүйенсек, егіншілік бірнеше аймақта тәуелсіз түрде әртүрлі кезеңдерде пайда болды. Әрбір орталық ауыл шаруашылығы мен мәдениеттің дамуына елеулі үлес қосты.

1. Қазіргі Таяу Шығыс аумағында орналасқан «құнарлы жалау» аймағы — ең көне егіншілік орындарының бірі. Мұнда шамамен 10-12 мың жыл бұрын бидай, арпа және бұршақ өсіріле бастады, бұл неолиттік революцияның бастауы болды.
2. Қытайда 9-10 мың жыл бұрын жүгері мен күріш өсіру тәжірибесі қалыптасты. Бұл дақылдар тұрғындардың негізгі азығына айналды.
3. Мезоамерикада, қазіргі Мексика мен Орталық Америка аумағында 7-8 мың жыл бұрын жүгері, бұршақ пен асқабақ өсірілді. Бұл жергілікті халықтың шаруашылығын негіздеді.
4. Оңтүстік Америкадағы Анд тауларында да ерте кезеңде картоп пен басқа да түбіртекті өсімдіктерді егу басталды.
5. Африка құрлығында 5-6 мың жыл бұрын сорго мен жүгері сияқты дақылдар өсіріле бастады. Бұл жергілікті тайпалардың азығын қамтамасыз етті.

Яғни, егіншілік бір сәтте емес, ұзақ уақыт бойы және әртүрлі аймақтарда қалыптасқан күрделі үрдіс.

Егіншіліктің қоғамға әсері

Ауыл шаруашылығының пайда болуы әлеуметтік құрылымға, экономикаға және мәдениетке терең ықпал етті. Бұл өнімнің артуына, мамандану мен ұйымдасудың пайда болуына жол ашты.

• өнімнің артық болуы сауда мен айырбасқа мүмкіндік берді, бұл түрлі аймақтар арасындағы байланыстарды нығайтты;
• тұрақты қоныстардың өсуі мемлекет пен әлеуметтік иерархияның қалыптасуына себеп болды;
• ауыл шаруашылығымен қатар қолөнер, сәулет және жазу дамыды, бұл өркениеттің іргетасын қалады.

Осылайша егіншілік қазіргі заманғы қоғамның негізін қалаған негізгі факторлардың бірі болды.

Егіншілік — адамзат тарихындағы маңызды кезең, ол өмірдің барлық саласына үлкен өзгерістер әкелді. Оның пайда болуы табиғат пен адамның өзара әрекеттесуінің, сондай-ақ таным мен тәжірибенің нәтижесі болды. Бұл сала тарихын зерттеу өркениеттің қалай дамығанын және адамзаттың қоршаған ортаны қалай пайдаланып, бейімделгенін түсінуге көмектеседі. Осыдан алынған сабақтар қазіргі әлемде табиғатпен үйлесімді өмір сүрудің маңыздылығын еске салады.