Неліктен ақ аюдың терісі қара болады?

Солтүстік полюске бейімделген жануарлар қатаң климат пен жарық жетіспейтін ортада өмір сүруге ерекше қабілет танытады. Мұндай тіршілік иелерінің бірі – ақ аю, ол Арктиканың мұзды даласында тіршілік етіп, нағыз табиғи төзімділіктің үлгісіне айналған. Бұл жыртқыштың денесін жауып тұрған қалың ақ түсті жүн оны қар мен мұз арасында көзге көрінбейтін етеді. Алайда таңғаларлығы сол – оның жүні аппақ болғанымен, терісі толықтай қара түсті. Бұл биологиялық ерекшелік кездейсоқ емес және ол ақ аюдың аман қалуына тікелей әсер етеді.

Бұл құбылыстың себебін дұрыс түсіну үшін жануардың анатомиялық құрылымы мен тіршілік ету ортасына назар аудару қажет.

Терінің түсі неге маңызды

Жануарлар әлемінде тері түсі жылу реттеу процесінде үлкен рөл атқарады. Бұл әсіресе жарық пен жылу аз түсетін аймақтарда маңызды.

• қара түсті беттер жарық пен жылуды ақ түске қарағанда көбірек сіңіреді;
• ақ аюдың терісі инфрақызыл және ультракүлгін сәулелерді тиімді сіңіреді;
• бұл қабілет өте төмен температура жағдайында дененің ішкі қызуын сақтап тұруға көмектеседі;
• тері арқылы сіңірілген күн жылуы ішкі ағзалар мен қан айналымын тұрақты ұстайды;
• мұндай бейімделу Арктиканың аязды климатында өмір сүруге мүмкіндік береді.

Ақ аюдың денесі жылуды ұстай отырып, сыртқы бейнесі арқылы қар мен мұзға жақсы бейімделеді.

Жүн мен терінің үйлесімді әрекеті

Жануардың денесін жауып тұрған жүннің өзі де ерекше құрылымға ие, ал терімен үйлескенде жылу сақтау тиімділігі одан сайын артады.

1. Ақ аюдың түктері қуыс және мөлдір болады. Күн сәулесі түк ішінен өтіп, теріге жеткенде сіңіріліп, жылуға айналады.
2. Жүннің түсі ақ емес, жарықты шашырататын құрылымға ие. Бұл қорғану механизмі ретінде жануардың қоршаған ортаға сіңіп кетуіне көмектеседі.
3. Жүн мен тері арасында ауа қабаты пайда болады. Ол табиғи оқшаулағыш ретінде жұмыс істеп, дене жылуын сыртқа шығармайды.
4. Мұндай құрылым тіпті желді және аязды күндері де жылуды ұстап тұруға мүмкіндік береді. Бұл ақ аюға сағаттап тапжылмай аңдып отыруға көмектеседі.
5. Терінің ішкі жылуы қан айналымын қамтамасыз етеді, әсіресе мұрын, табан сияқты сыртқы бөліктерге бұл аса қажет.

Осылайша, жүн мен қара терінің үйлесімі мұздай Арктикада тіршілік ету үшін таптырмас шешім болып табылады.

Қара терінің эволюциялық артықшылығы

Тері түсінің мұндай ерекше болуын табиғат кездейсоқ жасаған жоқ. Бұл бейімделу эволюциялық тұрғыдан бірнеше артықшылық береді.

• қара тері жылуды жақсы сіңіретін болғандықтан, мұндай жануарлар суықта тірі қалуға бейім болды;
• олар ұрпақ қалдырып, осы қасиетті келесі буындарға беріп отырды;
• терінің түсі жүн арқылы көрінбейтіндіктен, қорғаныс қабілетіне зиян келтірмейді;
• бұл – жылуды сіңіру мен маскировка арасында тепе-теңдік орнатудың тиімді жолы;
• ақ аюдың сыртқы бейнесі мен ішкі физиологиясы өзара толықтырылып, үйлесімді жүйе құрайды.

Осы ерекшелік миллиондаған жыл бойы табиғи сұрыпталудың нәтижесі екенін түсінуге болады.

Ғылыми дәлелдер мен бақылаулар

Заманауи зерттеулер бұл құбылыстың нақты жұмыс істеу механизмін анықтауға мүмкіндік берді.

1. Ғалымдар ақ аюдың денесіндегі жылу таралуын тепловизор арқылы зерттеді. Тығыз жүннің астындағы тері бөліктері әрдайым жылырақ болатыны байқалды.
2. Зертханалық тәжірибелер тері құрамындағы меланин пигменті жарықты жылуға айналдыруда белсенді рөл атқаратынын көрсетті. Бұл – қара терінің нақты пайдасын дәлелдейтін ғылыми факт.
3. Зоопарктерде уақытша жүн түсіп қалған аюларда терінің үнемі қара болатыны анықталды. Бұл оның түсі тұрақты екенін білдіреді.
4. Солтүстік аймақта мекендейтін морж, итбалық сияқты басқа жануарларда да тері түсі қара немесе қоңыр болады. Бұл олардың да суық климатқа бейімделгенін көрсетеді.
5. Кейбір арктикалық сүтқоректілер тері температурасын сыртқы ортаға байланысты реттей алады. Бұл олардың табиғатқа бейімделу деңгейінің жоғарылығын дәлелдейді.

Осы бақылаулар мен мәліметтер ақ аюдың тері түсі кездейсоқ емес, қажеттілікке негізделген биологиялық шешім екенін айқындай түседі.

Ақ аю – экстремалды климатқа бейімделудің табиғи мысалы. Оның қара терісі көзге көрінбесе де, дененің жылуын ұстап тұруда маңызды рөл атқарады. Сырты аппақ, іші қара – бұл қарама-қайшылық табиғаттың шеберлігін тағы бір рет дәлелдейді. Мұндай физиологиялық ерекшеліктерді түсіну табиғи үдерістердің нәзік тепе-теңдігіне деген құрметті арттырады. Ақ аю өз бойында күш, төзімділік және табиғатпен үйлесімді өмір сүру қабілетін қатар ұштастырады.