InfoRadar
Мазмұны
Адамзат тарихындағы ең маңызды жаңалықтардың бірі – отты меңгеру. Бұл табыс біздің ата-бабаларымыздың тұрмысын түбегейлі өзгертіп, оларға түнгі суықтан қорғануға, тағамды дайындауға және жыртқыштардан қорғануға мүмкіндік берді. Отты қолдану тек күнделікті өмірді жеңілдетіп қана қойған жоқ, сонымен қатар өркениеттің дамуына жол ашты. Жануарлар мен табиғаттың басқа күштерімен салыстырғанда, адамның отты басқаруды үйренуі қоғамның, мәдениеттің және технологиялардың жаңа сатысына шығуына себеп болды.
Адамдардың отпен алғашқы танысуы
От табиғатта әрдайым кездескенімен, оны тұрақты түрде қолдану оңайға түскен жоқ. Найзағай түскенде немесе орман өрттері кезінде пайда болған от адамдарға ерекше әсер еткен. Алайда табиғи көздер кездейсоқ әрі қысқа мерзімді болғандықтан, отты үнемі пайдалану қиын болды.
Отты алғашқы кездегі пайдаланудың түрлері:
- найзағайдан немесе өрттен кейін қалған шоқтарды жинау;
- кездейсоқ жанған ағаш бұтақтарын жарық немесе жылу үшін пайдалану;
- арнайы ыдыстарда отты ұзақ уақыт сақтау және жаңа тұраққа жеткізу;
- бір қауымнан екіншісіне отты беру арқылы бөлісу.
Мұндай тәсілдер отты пайдалану мүмкіндігін арттырса да, оның сенімділігін қамтамасыз ете алмады. Отты өшірмей сақтау аса үлкен шеберлікті талап етті.
Адам отты қашан және қалай меңгерді
От алудың нақты қашан басталғанын ғалымдар әлі де талқылап келеді. Археологиялық және антропологиялық деректерге сүйенсек, адам баласы шамамен 400–700 мың жыл бұрын отты өздігінен жаға бастаған. Африка, Азия және Еуропаның түрлі аймақтарынан табылған тұрақтарда көне ошақтың, күйген сүйектер мен көмір қалдықтарының ізі кездеседі.
Адамның отты игергенін дәлелдейтін негізгі археологиялық деректер:
- Израильдегі Кесем үңгірінен 400 мың жылдан астам уақыт бұрын қолданылған ошақ қалдықтары табылған. Бұл жерде отты тұрақты пайдалану және тамақ дайындау дағдылары анық байқалады.
- Африкада Homo erectus тұрақтарынан миллион жылдан астам уақыт бұрынғы көмір мен күйген тастар табылған. Бұл мәліметтер көне адамдардың отты танығанын көрсетеді.
- Қытайдағы Чжоукоудянь аймағында да ұзақ уақыт бойы отты ұдайы қолданып келгені байқалады. Бұл от жағу және сақтау машықтарының дамығанын дәлелдейді.
Осы олжалар адамдардың әртүрлі өңірлерде отты меңгеруді біртіндеп және өздігінен үйренгенін аңғартады.
Ежелгі заманда отты қалай жақты
Уақыт өте келе адамдар отты өздері жағудың тәсілдерін іздестірді. Ең алғашқы әдістер ағаш пен тасты немесе ағаш пен ағашты үйкеу арқылы жүзеге асырылды.
От алудың негізгі әдістері:
- екі тасты – мысалы, шақпақ тас пен пиритті – соқтығыстыру арқылы ұшқын шығару;
- құрғақ ағашты бір-біріне үйкеп, түтін мен шоқ алу;
- бұрғы тәрізді ағаш құралдарды пайдалану;
- өсімдік талшығы немесе саңырауқұлақ сияқты оңай тұтанатын заттарды трут ретінде қолдану.
Уақыт өте бұл әдістер жетілдіріліп, құрал-саймандар оңай әрі тиімді бола түсті. Осының арқасында от алу әр тайпаға қолжетімді болды.
Оттың адамзат өміріне әсері
Отты меңгеру адамзат дамуына үлкен серпін берді және тұрмысқа көптеген өзгеріс әкелді.
Оттың беретін негізгі артықшылықтары:
- тағамды пісіріп, оны қауіпсіз әрі дәмді ету;
- суық климатта өмір сүріп, жаңа жерлерді игеру мүмкіндігі;
- жыртқыштардан, жәндіктерден қорғану;
- азық-түлікті және қажетті заттарды ұзақ сақтауға мүмкіндік туғызу.
Мұндай өзгерістер қоғамның күрделенуіне, халықтың өсуіне және жаңа кәсіптердің пайда болуына ықпал етті.
Отты жағу әдістерін меңгеру адамзат үшін жаңа кезеңнің басталуына себеп болды. Бұл білім болашақта көптеген жаңалықтың негізін қалады, шаруашылықтың, қоғамдық өмірдің дамуына жол ашты. От адамдардың ой-өрісіне, дүниетанымына және мәдениетіне үлкен ықпал етті. Тіпті бүгінгі күні де от – жылу мен жайлылықтың, прогресс пен дамудың нышаны. Егер адамдар бұл табиғат күшін игермегенде, өркениет тарихы мүлде басқа арнада дамуы мүмкін еді.
