Каспий теңізі туралы 24 қызықты деректер

Еуразия картасында Каспий теңізі ерекше табиғи нысан ретінде көзге түседі, оның ауқымы мен құпиясы кез келген адамды таңдандырады. Бұл – әлемдегі ең ірі тұйық су айдыны, ол көптеген ғылыми зерттеулерге, саяси келісімдерге және аңыздарға арқау болған. Каспий бес елдің жағалауын біріктіріп, қойнауында талай құпияны сақтап жатыр. Оның суы экожүйелерге тіршілік береді, аймақтың экономикасына әсер етеді және көптеген адамдар үшін шабыт көзіне айналған. Назарларыңызға Каспий теңізінің ерекшеліктері мен құпияларын ашатын 24 қызықты дерек ұсынамын.

1. Каспий теңізі – Жер шарындағы ең үлкен тұйық су айдыны. Оның ауданы шамамен 371 000 шаршы километрді құрайды.
2. Каспийдің солтүстіктен оңтүстікке дейінгі ұзындығы 1200 километрден асады, ал ең кең жері 435 километрге жетеді.
3. Атауында «теңіз» сөзі болса да, ғылыми тұрғыдан бұл – теңіз емес, мұхитпен жалғаспағандықтан, көл деп саналады.
4. Каспий жағалауы бес елдің – Ресей, Қазақстан, Түрікменстан, Иран және Әзербайжанның меншігінде.
5. Су айдынының әр бөлігінде тұздылық әртүрлі. Солтүстік бөлігінде суға тұз аз, ал оңтүстікке қарай тұздылығы арта түседі.
6. Каспийдің ең терең нүктесі оңтүстігінде орналасқан – тереңдігі 1025 метрге дейін жетеді.
7. Жыл сайын теңіз деңгейі өзгеріп тұрады. Бұл құбылыс климаттың өзгеруіне, өзендердің ағысына және булануға байланысты.
8. Каспийге құятын негізгі өзен – Еділ (Волга). Ол теңізге түсетін судың 80 пайыздан астамын әкеледі.
9. Сонымен қатар Урал, Кура, Терек, Сефидруд сияқты өзендер де құяды, бірақ бірде-бір өзен бұл су айдынынан ағып шықпайды.
10. Теңіз бен жағалауында ерекше жануарлар дүниесі тіршілік етеді. Мұнда сирек кездесетін түрлер бар, мысалы, каспийлік итбалық пен бекіре балығы.
11. Каспийлік бекіре қара уылдырығымен әйгілі. Бұл уылдырық әлемдегі ең қымбат деликатестердің бірі саналады.
12. Ежелгі замандарда теңіз Гиркан, кейін Хвалын және Хазар теңізі деп аталған.
13. Көне дәуірде Каспий Ұлы Жібек жолының маңызды бөлігі болған, ол арқылы Шығыс пен Батыс байланысып отырған.
14. Аймақтың су түбі мұнай мен газға бай, бұл теңіз жағалауындағы елдердің экономикасы үшін ерекше маңызға ие.
15. Каспий түбінде көптеген газ жанартаулары мен ерекше құрылымды суасты түзілімдері бар.
16. Кейде теңіз жағалауында жанатын газдың бетіне шығып кетуі байқалады, осыдан сирек, бірақ көрікті табиғи құбылыс – су бетіндегі от шоғын көруге болады.
17. Каспий теңізі дауылдарымен де белгілі, олар кеме қатынасы мен балық аулау үшін қауіпті болуы мүмкін.
18. Аймақта балық шаруашылығы мен кеме қатынасы жақсы дамыған, кейбір елдерде туризм де өркендеп келеді.
19. Каспий жағалауы мәдени мұраға бай – мұнда көне өркениеттердің ескерткіштері мен тарихи қоныстардың іздері табылған.
20. Жағалау аймағы табиғаты алуан түрлі – құмды төбелерден таулы жоталарға дейін кездеседі.
21. Теңіз маңында климат әртүрлі: оңтүстік-шығыста құрғақ және шөлейт болса, солтүстік-батыста қоңыржай әрі ылғалды.
22. Каспийде 400-ден астам балық түрі тіршілік етеді, олардың кейбірі Қызыл кітапқа енген.
23. Жағалау сызығы эрозия, құм жиналу және су деңгейінің өзгеруіне байланысты жиі өзгеріп тұрады.
24. Каспий ақындар мен суретшілерге, музыканттарға шабыт сыйлап, өнер туындылары мен музыкалық шығармаларға арқау болған.

Каспий теңізі – табиғи байлықтың, құпия мен алуан түрліліктің символы. Ол түрлі елдер мен халықтарды біріктіріп, бірлесіп дамуға жол ашады. Экология мен экономикаға байланысты түрлі қиындықтарға қарамастан, Каспий миллиондаған адам үшін ерекше маңызы бар су айдыны болып қала береді. Оның табиғи ерекшеліктері мен қайталанбас болмысы бұл су айдынын Еуразияның ең көрнекті әрі маңызды табиғи нысандарының қатарына қосады.