Олар көпір салуды қашан бастады?

Адамзат тарихында адамдар табиғи кедергілерді – өзен, сай немесе терең жыраларды – еңсеру қажеттілігіне жиі тап болды. Әртүрлі аймақтар мен жағалаулар арасындағы байланысқа сұраныс инженерлік өнердің дамуына себеп болды. Ежелгі заманнан бастап көпірлер техникалық прогрестің символына айналып, қалалар мен елдерді, тіпті тұтас өркениеттерді біріктірді. Бірте-бірте бұл құрылымдар тек инфрақұрылымның маңызды бөлігі ғана емес, сонымен бірге өзіндік сәулет өнерінің ерекше туындыларына айналды. Көпірлердің пайда болу тарихы мыңдаған жылдарға созылып, олардың дамуы қызықты деректер мен жаңалықтарға толы.

Алғашқы көпірлердің қарапайым түрлері

Жер бетіндегі алғашқы көпірлер өте қарапайым болған және қолдағы бар материалдардан жасалған. Ежелгі адамдар шағын су арналары немесе жыралардан өту үшін кез келген қолайлы тәсілді қолданды.

Табиғи және қолдан жасалған нұсқаларға жататындар:

• өзен үстіне құлаған ағаш діңдері, қарапайым өткел ретінде пайдаланылды;
• су ағынын кесіп өтетіндей қатар қойылған ірі тастар;
• бір-біріне бекітілген бұтақтар мен жүзгін, уақытша өткел құруға мүмкіндік берді;
• қамыс немесе басқа өсімдіктерден өрілген буда, уақытша өткелге айналды;
• жалпақ тастар, табиғи төсеніштің қызметін атқарды.

Мұндай өткелдер ұзақ қызмет етпегенімен, уақытша шешім ретінде қозғалысты жеңілдетті әрі күрделірек құрылыстардың дамуына түрткі болды.

Ежелгі өркениеттердегі көпірлер

Қоғам дамып, қалалар өскен сайын берік және ұзақ мерзімді көпірлер салу қажеттігі туындады. Ежелгі өркениеттер сенімді өткелдер тұрғызу үшін түрлі технологияларды қолданды.

Көпір құрылысының дамуын сипаттайтын негізгі кезеңдер:

1. Египеттіктер Ніл жағаларын жалғау үшін алғашқы ағаш көпірлер салды. Бұл құрылыстар адам мен малды, сондай-ақ жүктерді алыс қашықтыққа тасымалдауға мүмкіндік берді.
2. Месопотамияда ғасырлар бойы мызғымайтын берік тастан өткелдер пайда болды. Қыш кірпішті және сына тәрізді қалауды қолдану олардың ұзаққа шыдауын қамтамасыз етті.
3. Қытайлықтар бамбук пен арқаннан ілмелі көпірлер тұрғызуда шеберлігімен танылды. Мұндай өткелдер, әсіресе таулы аймақтарда өте тиімді шешім болды.
4. Римдіктер тас аркалы көпірлер салуды кеңінен қолданды, олар беріктігімен және сұлулығымен ерекшеленді. Осындай көпірлердің кейбірі бүгінге дейін сақталып, қазіргі заман жұртын таңғалдырады.
5. Үндістанда ұзын аспалы көпірлер жасалып, олар тасыған өзендер мен терең жыралардан өтуді жеңілдетті. Қолданылған технологиялар үлкен жүктемеге төтеп беретін берік өткелдер тұрғызуға мүмкіндік берді.

Ежелгі көпірлер тек функционалды нысан ғана емес, көбінесе мемлекеттің қуаты мен гүлденуінің белгісіне айналды.

Орта ғасырлар мен жаңа дәуір

Уақыт өте келе көпір салу тәсілдері жетілдіріліп, жаңа материалдар мен сәулеттік шешімдер пайда бола бастады. Еуропалық орта ғасыр шеберлері көпір құрылысына жаңашылдық пен көркемдік элементтер енгізіп, айрықша үлес қосты.

Бұл дәуірдің басты жетістіктері мыналар:

• кірпіш пен тасты пайдалану арқылы берік аркалы көпірлер салынды;
• мұнаралар мен дүкендері бар көпқабатты құрылыстар тұрғызылды;
• портты қалаларда кеме өтуге мүмкіндік беретін ашылатын көпірлер салынды;
• сәндік элементтер мен мүсіндер қосылып, көпірлер көркемделді;
• тіректер мен іргетастарды күшейту арқылы көпірдің ұзақ қызмет ету мерзімі артты.

Осы кезеңде көпірлер қалалық көріністің ажырамас бөлігіне айналып, сауда мен қатынастың басты арнасы болды.

XIX-XX ғасырлардағы инженерлік төңкерістер

Өнеркәсіптік дәуір келгенде көпір салу жаңа деңгейге көтерілді. Болат, бетон және жаңа құрылыс әдістерінің пайда болуы бұрын-соңды болмаған ірі әрі ерекше пішіндегі көпірлерді тұрғызуға мүмкіндік берді.

Модернизацияның негізгі кезеңдері төмендегідей:

1. Темір мен болатты қолдану арқасында ұзын аспалы және фермалы көпірлер тұрғызылды. Мысал ретінде дәуірдің символына айналған Бруклин көпірін келтіруге болады.
2. Темірбетонды енгізу нәтижесінде бірегей әрі мықты құрылыстар дүниеге келді. Мұндай көпірлердің қызмет мерзімі ұзақ, ал сәулеті айрықша әсерлі болды.
3. Поездар, автокөліктер және тіпті ұшақтар өтетін көлік көпірлері дами бастады. Инфрақұрылымның кеңеюіне орай өзен, теңіз және каналдар арқылы күрделі өткелдер салынды.
4. Көпір жағдайын үздіксіз бақылауға мүмкіндік беретін автоматтандырылған мониторинг жүйелері пайда болды.
5. Қазіргі сәулетшілер металл, шыны мен композитті материалдардан қала образына ерекше сипат беретін көпірлер тұрғызуда.

Бұл өзгерістер бүкіл әлемде жаңа көпірлер салу қарқынын едәуір арттырды.

Көпірлердің мәні мен символикасы

Көпірлер техникалық нысан ретінде ғана емес, мәдени символ ретінде де ерекше маңызға ие болды. Көптеген халықтарда олар қиындықты еңсеру мен алшақ дүниелерді біріктірудің белгісі саналады.

Көпірлерге тән символдық мағынаға жататындар:

• өткен мен болашақты жалғау;
• адамдар мен жерлерді біріктіру;
• табиғи әрі әлеуметтік кедергілерден өту;
• суретшілер, ақындар мен сәулетшілерге шабыт беру;
• ұлттық мақтаныш пен патриотизмнің көзі болу.

Көптеген қалаларда көпірлер танымал көрікті жерге, туристік нысанға айналды.

Бүгінгі таңда көпірлер қалалардың дамуына айрықша әсер етіп, аймақтар арасындағы байланысты жақсартуда. Қазіргі инженерлік шешімдер ең күрделі климаттық әрі географиялық жағдайда да өткел салуға жол ашады. Көпірлердің пайда болуы мен даму тарихы адамзаттың кедергіні еңсеруге, жаңа көкжиектерді ашуға ұмтылысын айқын көрсетеді. Бұл құрылымдар құрлықтарды, халықтарды және ғасырларды жалғап, адамзат өркениетінің ұмтылысы мен шеберлігін паш етеді.