Жұлдыздар неге жымыңдайды

Түнгі аспан адамды ежелден баурап келеді. Көк жүзінде ұсақ жарық нүктелер жымыңдап, шексіздік әсерін тудырады. Кейбірі бірқалыпты жарқырап тұрса, басқаларының жарығы үздіксіз өзгеріп тұрғандай көрінеді. Бұл көрініс сиқырлы сезілгенімен, оның нақты ғылыми түсіндірмесі бар. Жұлдыздардың жарқылдауының себебі олардың өзінде емес, Жердің атмосферасында жатыр.

Атмосфера әсері

Жұлдыздардың жыпылықтауы олардың жарығының өзгеруінен емес, жарық сәулесінің атмосфера арқылы өту ерекшелігімен байланысты. Ауа қабаты біртекті емес және түрлі температура мен тығыздыққа ие.

• атмосфера үнемі қозғалыста болады, ауа ағындарының тығыздығы әртүрлі;
• осы айырмашылық салдарынан жарық сәулесі әр қабаттан өткен сайын сынуға ұшырайды;
• адамның көзі бұл ауытқуларды жарықтың күшеюі немесе әлсіреуі түрінде қабылдайды;
• ауа ағындарының турбуленттілігі күшейген сайын жұлдыздың жарқылдауы да айқынырақ болады.

Яғни жұлдыздар шын мәнінде «жыпылықтамайды» – олардың жарығы атмосферада бұрмаланып, бізге өзгермелі болып көрінеді.

Неліктен ғаламшарлар жыпылықтамайды

Аспанға мұқият қараған адам жұлдыздардың мерцаниясы бар екенін, ал ғаламшарлардың жарығы бірқалыпты екенін байқай алады. Бұл олардың қашықтығы мен көрініс көлемімен түсіндіріледі.

1. Ғаламшарлар Жерге жұлдыздарға қарағанда әлдеқайда жақын, сондықтан олар нүкте емес, кішкене диск түрінде көрінеді.
2. Планетадан келетін жарық атмосфера арқылы бірнеше бағытта өтеді, сондықтан жарық ауытқулары бір-бірін өтейді.
3. Жұлдыздар тым алыста орналасқандықтан, олардың жарығы бір ғана сәуле түрінде түседі, сондықтан ең аз бұрмалану да айқын байқалады.
4. Осы ерекшеліктің арқасында аспанды бақылайтын адам телескопсыз-ақ жұлдыз бен ғаламшарды ажырата алады.

Сондықтан ғаламшарлардың жарығы тұрақты көрінеді, ал жұлдыздар қашықтығы мен жарық сәулесінің бағытына байланысты жыпылықтайды.

Бақылау жағдайына тәуелділік

Жұлдыздардың жарқылдауының қарқындылығы ауа райына және бақылау орнына байланысты өзгереді.

• жұлдыз көкжиекке жақын орналасқан сайын оның жарқылдауы күштірек болады;
• таулы аймақтарда ауа таза әрі жұқа болғандықтан, жарық аз бұрмаланады, сондықтан аспан тыныш әрі анық көрінеді;
• қалаларда жылу ағындары мен түтін әсерінен бұл құбылыс күшейеді;
• суық әрі тынық түндерде жұлдыздар айқынырақ және бірқалыптырақ жарқырайды.

Сол себепті обсерваториялар биік тауларда, қалалардан алыс жерлерде салынады – онда атмосфера тұрақты және мөлдір.

Ғылым үшін маңызы

Жұлдыздардың жарқылдауы тек әдемі көрініс қана емес, ғылым үшін де пайдалы құбылыс.

1. Ғалымдар жарық тербелісінің сипатын зерттеу арқылы атмосфераның құрылымы мен температуралық қабаттарын анықтайды.
2. Қазіргі телескоптар адаптивті оптика жүйесін қолданады, ол атмосфералық бұрмалануды нақты уақыт режимінде түзетіп, бейнені айқын етеді.
3. Ғарыштағы «Хаббл» сияқты телескоптар атмосферадан тыс орналасқандықтан, оларда жұлдыздар мүлде жыпылықтамайды.
4. Жарықтың өзгерісін талдау арқылы ғалымдар жұлдызаралық кеңістіктегі заттардың қасиеттерін де зерттейді.

Осылайша, жұлдыздардың мерцаниясы тек көркем әсер беріп қана қоймай, астрономия мен атмосфера ғылымы үшін маңызды дерек көзіне айналады.

Жұлдыздардың жарқылдауы – сиқыр емес, жарық пен ауаның өзара әрекетінің нәтижесі. Атмосфера бізді қорғай отырып, аспандағы сәулелердің ерекше ойынын туғызады. Сол себепті жұлдыздар жер бетінен қарағанда тірі секілді жыпылықтап көрінеді, ал бұл көрініс адамды мыңдаған жылдар бойы таңғалдыруын тоқтатқан емес.