Қарапайым көзге қанша жұлдыз көрінеді?

Түнгі аспан ежелден адамзаттың таңданысы мен қызығушылығын тудырған. Адамдар ғасырлар бойы жоғарыға қарап, жымыңдаған жұлдыздарды тамашалап, олардың табиғатын түсінуге тырысты. Қазіргі заманғы телескоптар мен аспаптар арқылы миллиондаған ғарыш нысандарын көруге болады, дегенмен жай көзбен жұлдыздарды бақылау әлі де өз маңызын жоғалтқан жоқ. «Қарапайым көзбен аспанда қанша жұлдыз көруге болады?» деген сұрақ бір қарағанда оңай көрінгенімен, нақты жауап беру үшін түрлі факторларды ескеру қажет.

Жұлдыздардың көрінуіне не әсер етеді

Аспанда көрінетін жұлдыздардың саны тек көздің көру қабілетіне емес, сондай-ақ сыртқы жағдайларға да байланысты. Аспанның ашықтығы, жарықтың болуы, атмосфераның тазалығы мен бақылау нүктесінің орналасуы үлкен рөл атқарады.

Негізгі әсер етуші факторлар:

• бақылау орнының жарықпен ластану деңгейі;
• ауа райы мен ылғалдылық;
• Айдың болмауы немесе оның фазаcы;
• бақылаушының географиялық орналасуы мен теңіз деңгейінен биіктігі;
• көздің көру қабілеті мен қараңғылыққа бейімделуі.

Осы факторлардың кез келгені көрінетін жұлдыздардың санын бірнеше есе өзгертуі мүмкін.

Жерден қарағанда қанша жұлдыз көруге болады

Адам көзі тек белгілі бір жарықтықтан жоғары нысандарды ғана қабылдай алады. Бұл шектеу әдетте 6,0 жұлдыздық шамада болады, яғни одан әлсіз жарық көздері көрінбейді.

Астрономдардың бағалауынша:

1. Аспан ашық, айсыз және биік таулы жерде бір түнде шамамен 3 000 жұлдыз көруге болады. Бұл көрсеткіш көрініп тұрған аспан жартышарына қатысты есептеледі.
2. Толық аспан сферасында қарапайым адам шамамен 6 000 жұлдызды көре алады. Бұл көрсеткіш солтүстік және оңтүстік жартышардағы көрінетін жұлдыздарды қосқанда есептеледі.
3. Қала жағдайында жұлдыздар саны күрт азаяды. Жасанды жарық әсерінен тек ең жарық 100–300 жұлдыз ғана көзге түседі.
4. Қаладан тыс, ауылдық немесе шет аймақтарда бұл сан 1 000–1 500-ге дейін жетеді. Ол үшін ауа ашық, жарықсыз және бұлтсыз болуы керек.
5. Тамаша жағдайларда, жақсы көретін жас адамның көзі 6 жұлдыздық шамадан төмен жарықтылықтағы жұлдыздарды да қабылдай алады. Бірақ бұл сирек кездесетін жағдай.

Осылайша, көрінетін жұлдыздардың жалпы саны ғарыштағы нақты жұлдыздармен салыстырғанда әлдеқайда аз.

Неліктен ғарышта жұлдыз көп, ал көретініміз аз

Құс жолында миллиардтаған жұлдыз болса да, біз олардың аз ғана бөлігін көреміз. Бұл шектеудің себебі — жұлдыздардың жарықтылығы мен орналасуы, сондай-ақ көрініс мүмкіндігінің шектеулігі.

Көрінбеудің негізгі себептері:

• көп жұлдыздардың жарығы әлсіз, сондықтан көзге түспейді;
• кейбір жұлдыздар ғарыштық шаң бұлттарының ар жағында орналасқан;
• солтүстік ендіктерден оңтүстік аспанның көп бөлігі көрінбейді;
• көптеген жұлдыздар Құс жолы жолағында топтасып, жеке нүкте ретінде айқындалмайды;
• қалада жарық шуы көздің жарық сезгіштігін төмендетеді.

Қарапайым көз бен ең жақсы жағдайдың өзі телескоп немесе фотоқұрылғының мүмкіндігін алмастыра алмайды.

Әр түрлі ортада көрініс неге өзгеше

Бір аспан әр жерде әртүрлі көрінуі мүмкін. Астрономдар бақылауға арнайы қолайлы аймақтарды таңдайды, себебі сыртқы кедергілер нәтижеге айтарлықтай әсер етеді.

Негізгі айырмашылықтар:

• 2 000 метрден жоғары таулы аймақтарда ауа мөлдір және құрғақ;
• шөлді немесе теңіз үстіндегі орындарда аспан фоны қараңғы, контраст жоғары;
• экватор маңында екі жартышардың жұлдыздары көрінеді;
• қалада арнайы сүзгі құрылғылар жарық шуының әсерін азайтады;
• көз 20 минут қараңғылықта болған соң, әлсіз жарықты да байқай алады.

Қала сыртындағы биік не жарықсыз орындар — аспанды көру мүмкіндігін барынша арттыратын табиғи обсерватория.

Ғарышта миллиардтаған жұлдыз болса да, адам көзі олардың барлығын көре алмайды. Ең қолайлы жағдайдың өзінде біз тек бірнеше мыңын ғана тамашалай аламыз. Бірақ дәл осы жұлдыздар бізге ғалам кеңістігін сезінуге, таңғалуға және ойлануға мүмкіндік береді. Әрбір көзге көрінетін жұлдыз — мыңдаған жыл бұрын шыққан жарықтың ізі. Ғалам толық ашылмағанымен, көзге көрінетінінің өзі үлкен әсер қалдырады.