Дыбыстар табиғатта қалай пайда болады

Әлем бізді үнемі қоршап тұратын алуан түрлі дыбыстарға толы. Желдің уілі, жапырақтың сыбдыры, бұлақтың сылдыры немесе құстардың сайрауы өмірдің ажырамас бөлігіне айналған. Мұндай құбылыстар тек әуендік фон жасап қана қоймай, айналаны қабылдауымызға да ықпал етеді. Ғалымдар дыбыстардың табиғатын көптен бері зерттеп, олардың шығу тегі мен экожүйелердегі рөлін анықтап келеді. Әрбір дыбыс көзі өзіндік ерекшеліктерге ие, ал тербелістердің пайда болу үдерісі таңғаларлықтай әр алуан.

Негізгі физикалық механизмдер

Дыбыс тербелістердің ауада, суда немесе қатты ортада таралуынан пайда болады. Мұндай үдерістер табиғи күштердің әсерінен туындайды және түрлі нысандарда көрініс табады.

Дыбыстың пайда болуына қажетті басты шарттар мыналар:

• толқындарды жеткізе алатын ортаның болуы;
• тербеліс көзі, ол жануар да, табиғи құбылыс та болуы мүмкін;
• ауаның немесе судың бөлшектерін қозғалысқа келтіретін энергия;
• осы тербелістерді қабылдай алатын құлақ немесе құрылғы.

Осы факторлардың үйлесімі естілетін әлемді қалыптастырады.

Тірі табиғаттағы дыбыстар

Жанды табиғат дыбыстық құбылыстарға ерекше бай. Әрбір ағза оларды өзінше қолданып, тербелістерді белгіге айналдырады.

1. Құстар әртүрлі әуездер шығарады, олар жұп тарту немесе аймақты қорғау үшін қолданылады. Дауыстық байламдары мен тыныс алу жүйесінің ерекше құрылысы оларға күрделі әуендерді айтуға мүмкіндік береді. Әрбір экожүйеде құстар өзіндік әуендік өрнек қалыптастырып, орман мен даланы қайталанбас сазға толтырады.
2. Жәндіктер дене мүшелерін үйкеле отырып дыбыс шығарады. Шегіртке мен шырылдауық бұл әдісті қарым-қатынас жасау және өз аумағын белгілеу үшін пайдаланады. Мұндай механизм түнде тиімді, өйткені көзге көрінетін белгілер әлсіз болады.
3. Теңіз сүтқоректілері эхолокацияны қолданады. Дельфиндер мен киттер ультрадыбыстық сигналдар жіберіп, олардың заттардан шағылуын қабылдайды. Бұл оларға қорек табуға және мұхит тереңдігінде бағдар алуға көмектеседі.
4. Адам дауысы да табиғаттың бір бөлігі. Дауыстық байламдардың тербелісі арқылы сөздер мен әуендер жасалады. Ол қоғамның дамуына ықпал еткен басты қарым-қатынас құралы саналады.

Жансыз көздер

Тірі ағзалардың қатысуынсыз да табиғи құбылыстар дыбыс тудырады. Олар адамның еркінен тыс жүретін физикалық үдерістердің нәтижесінде пайда болады.

Мысал ретінде мыналарды атауға болады:

• жел әсерінен жапырақтардың сыбдыры;
• жартастарға соққан толқындардың күркірі;
• найзағай кезіндегі күн күркіреуі;
• мұздың кеңею немесе сығылу кезіндегі сықыры.

Әрбір дыбыс ерекше көңіл күй сыйлап, табиғат қуатының айғағына айналады.

Дыбыстардың ортаға және адамға әсері

Дыбыстар табиғатта әртүрлі міндет атқарады. Бірі бағдар алуға көмектесе отырып, енді бірі қарым-қатынас пен қауіптен ескерту құралына айналады. Адам үшін олар мәдени мұраның бөлігі болып, қоршаған ортаны қабылдауын қалыптастырады.

Маңызды рөлдерді былайша сипаттауға болады:

1. Табиғи дыбыстар психологиялық тепе-теңдікті сақтауға ықпал етеді. Теңіз шуылы немесе құстардың сайрауы көбіне демалуға және күшті қалпына келтіруге қолданылады.
2. Жануарлар тіршілігін сақтау үшін акустикалық белгілерді пайдаланады. Оларсыз әлеуметтік байланыстар орнату немесе жыртқыштардан қорғану қиын болар еді.
3. Дыбыстарды ғылыми зерттеу жаңа технологияларға жол ашады. Жануарлардың эхолокациясы инженерлерге сонарлар мен ультрадыбыстық құрылғыларды жасауға шабыт берді.

Табиғаттағы дыбыстық әлем сан қырлы әрі алуан түрлі. Ол тірі ағзалар мен стихияларды біріктіріп, қоршаған ортаның қозғалысын көрсетеді. Әрбір тербеліс ақпарат жеткізіп, экожүйелерде маңызды рөл атқарады. Осы үдерістерді зерттеу арқылы адам табиғаттың үйлесімін және оның байлығын тереңірек түсінеді.