Хамелеондар және олардың түстері туралы 18 қызықты деректер

Табиғаттағы тіршілік иелерінің алуан түрлілігі арасында хамелеондар ерекше орын алады. Бұл жәндіктер өз дене түсін өзгерту қабілетімен және ерекше сыртқы бейнесімен көпшілікті таңғалдырады. Ғасырлар бойы адамдар олардың түс ауыстыру қасиетіне түрлі аңыздар мен нанымдар арнаған. Алайда қазіргі ғылым хамелеондардың түс өзгерту механизмі күрделі биологиялық үрдістерге негізделгенін дәлелдеді. Осы ерекшелігі арқасында олар бейімделудің және табиғи үйлесімнің тамаша үлгісіне айналды.

1. Хамелеондар кесірткелер тұқымдасына жатады, бірақ өзге түрлерден бірнеше ерекше қасиетімен ерекшеленеді. Олар дене түсін өзгерте алады, көздерін бір-бірінен тәуелсіз қозғалтады және ұзын жабысқақ тілмен жемін ұстайды.
2. Хамелеондардың шамамен 200 түрі бар. Олардың көпшілігі Мадагаскар аралында, Африка мен Оңтүстік Азия аймақтарында таралған.
3. Түс өзгерісі мультфильмдердегідей әп-сәтте болмайды, бұл процесс бірнеше секунд ішінде жүреді. Оған жүйке жүйесі, жарық, температура және жануардың көңіл-күйі әсер етеді.
4. Түстің өзгеруінің басты себебі – жасыру емес, қарым-қатынас құралы. Хамелеондар осылайша эмоциясын білдіреді, қарсыласын қорқытады немесе жұбайын тартады.
5. Олардың терісі екі қабаттан тұрады: хроматофорлар мен иридофорлар. Біріншісі түрлі пигменттерге бай болса, екіншісі жарықты шағылыстырып, түрлі реңктердің пайда болуына ықпал етеді.
6. Дененің түсі иридофор қабатындағы кристалдардың арақашықтығына байланысты өзгереді. Жануар ашуланғанда немесе қобалжығанда бұл құрылымдар қайта реттеліп, жарықтың шағылу бағытын өзгертеді.
7. Әдетте хамелеон тыныш күйде жасылдау немесе сұр түсті болады, бұл оған жапырақтар арасында көзге түспей жасырынуға мүмкіндік береді. Ал қауіп төнгенде немесе ашуланғанда терісі қызыл, сары, кейде көк түске енеді.
8. Қоршаған ортаның температурасы да үлкен рөл атқарады. Салқын ауада хамелеонның түсі күңгірттеніп, күн ысығанда ашық түске ауысады.
9. Әр түрдің өзіне тән түстік палитрасы бар. Мысалы, Мадагаскарда кездесетін пантера хамелеоны көктен күлгінге дейін өзгерсе, Йемен хамелеоны көбіне жасыл және қоңыр реңктерге ауысады.
10. Аталық даралар аналықтарға қарағанда әлдеқайда ашық түсті келеді. Бұл қасиет оларға жұп таңдау кезінде өз артықшылығын көрсетуге мүмкіндік береді.
11. Аналықтарда түстің негізгі қызметі – қорғаныс. Олар жұмыртқалау кезінде көзге түспеу үшін көбіне жапырақ түсіне ұқсас реңге енеді.
12. Хамелеон денесінің әр бөлігін жеке-жеке түске өзгерте алады. Мысалы, басы мен құйрығы әртүрлі реңкке боялып, күрделі сигналдар беруге мүмкіндік тудырады.
13. Бұл жануарлардың көру қабілеті өте ерекше. Әр көзі жеке қозғалып, айналаны 360 градусқа жуық бұрышта көруге мүмкіндік береді.
14. Хамелеонның тілі денесінен ұзын және өте икемді. Ол тілді көз ілеспес жылдамдықпен атып шығарып, жәндіктерді дәл ұстай алады.
15. Кейбір түрлері терісінің өрнегін де өзгерте алады. Бұл қасиет оларға айналасындағы бедермен үйлесіп, жыртқыштардан жасырынуға көмектеседі.
16. Хамелеонның түсі оның денсаулығын да білдіреді. Әлсіз немесе ауру даралардың түсі көмескіленіп, ал сау жануарлардың терісі айқын әрі жарқын болып тұрады.
17. Ғалымдар хамелеон терісінің құрылымын зерттеп, түс ауыстыру қасиетіне ұқсас «ақылды материалдар» жасауда. Мұндай технологиялар камуфляж киімдері мен жаңа дисплей түрлерін әзірлеуде қолданылып жатыр.
18. Хамелеондар жалғыздықты жақсы көреді және тыныш өмір сүреді. Олар өз аумағын қорғап, тек көбею маусымында ғана басқа даралармен байланысқа түседі.

Хамелеондар – табиғаттың ерекше туындысы және тірі эволюцияның тамаша мысалы. Олардың түс ауыстыру қабілеті бейімделудің ең күрделі механизмдерінің бірі саналады. Бұл жануарларды зерттеу арқылы адам баласы тірі организмдердің нәзік тепе-теңдігін, жарық пен құрылымның өзара байланысын тереңірек түсінеді. Хамелеон – табиғаттың көркемдігі мен ақыл-ойының үйлескен көрінісі.