Инфрадыбыс дегеніміз не және ол қайда қолданылады?

Адамды қоршаған ортада дыбыс толқындары үздіксіз таралып жатады, бірақ олардың барлығын құлақ қабылдай бермейді. Есту қабілеті белгілі бір жиілік шегіндегі тербелістерді ғана қабылдай алады, ал сол шектен тыс төмен немесе жоғары тербелістер адамға естілмейді. Осындай құбылыстардың бірі – инфрадыбыс, яғни жиілігі өте төмен дыбыс толқындары. Оны адам ести алмайды, бірақ әсерін сезінуі мүмкін. Инфрадыбыс табиғатта да, техникада да кездеседі және бүгінде ол ғылымда, медицинада, экологияда, тіпті қауіпсіздік саласында да кеңінен қолданылады.

Инфрадыбыстың негізгі сипаттамалары

Инфрадыбыс деп жиілігі 20 герцтен төмен болатын дыбыс толқындарын айтады. Бұл шектен төмен тербелістерді адам құлағы ести алмайды, бірақ олар кеңістікте еркін тарайды.

• төмен жиілікті толқындар энергиясын жоғалтпай, өте алыс қашықтыққа дейін жетеді;
• ғимараттар мен таулар сияқты кедергілер олардың таралуына кедергі келтірмейді;
• инфрадыбыс табиғи құбылыстардың және техникалық үдерістердің нәтижесінде пайда болады;
• оның адам ағзасына әсері толқынның қуатына және әсер ету уақытына байланысты болады.

Табиғатта инфрадыбыс жер сілкінісі, жанартау атқылауы, мұздықтардың жарылуы мен дауыл кезінде түзіледі. Мұндай толқындар жүздеген километрге дейін таралып, кейде табиғи апаттың жақындағанын алдын ала білдіреді.

Адам ағзасына әсері

Естілмейтін тербелістер адам денесіне физикалық және психологиялық тұрғыдан әсер етуі мүмкін. Кей жағдайда адам өз-өзінен мазасызданып, басы ауырып немесе тез шаршайды – мұның себебі күшті инфрадыбыстық тербеліс болуы ықтимал.

1. Әлсіз деңгейдегі инфрадыбыс адамға қауіпсіз және зерттеу мақсатында қолданылады. Ол арқылы ағзаның реакциялары мен психологиялық жай-күйі зерттеледі.
2. Қуаты жоғары толқындар ұзақ әсер еткенде жағымсыз сезім туғызуы мүмкін. Мұндай жағдайда адамның басы айналып, зейіні төмендейді.
3. Кей адамдар инфрадыбыс әсерінен кеуде тұсында діріл немесе қысым сезінеді, бірақ дыбыс көзін естімейді.
4. Кей зерттеулерге сәйкес, табиғи инфрадыбыстық толқындар адамдарда түсініксіз қорқыныш сезімін тудыруы мүмкін, сондықтан кей «қорқынышты жерлер» осындай әсермен түсіндіріледі.

Инфрадыбыстың адам ағзасына ықпалы толық зерттеліп бітпеген, сондықтан бұл бағыттағы ғылыми жұмыстар жалғасуда.

Ғылым мен техникадағы қолданылуы

Инфрадыбыстық толқындар көптеген салаларда қолданыс тапқан – геологиядан бастап қорғаныс жүйелеріне дейін.

• сейсмологтар жер сілкінісі мен жанартау белсенділігін бақылау үшін инфрадыбыстық датчиктер қолданады;
• метеорологтар найзағай мен дауыл кезінде пайда болатын төмен жиілікті толқындарды тіркеп, атмосфералық құбылыстарды зерттейді;
• ғалымдар инфрадыбысты ядролық сынақтарды қашықтан анықтау үшін пайдаланады, себебі мұндай толқындар мыңдаған километрге дейін тарай алады;
• кей елдерде инфрадыбыстық станциялар мұхиттағы цунами мен үлкен толқындарды ерте анықтау үшін қолданылады;
• инженерлер төмен жиілікті сигналдарды алыстан деректерді сымсыз жеткізу технологияларында зерттеп жатыр.

Мұндай әдістер табиғи апаттардың алдын алуға және адам қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Медицина мен экологиядағы рөлі

Инфрадыбыстың пайдалы қасиеттері медицина мен экология салаларында да кеңінен зерттелуде.

1. Медицинада инфрадыбыс физиотерапиялық ем ретінде қолданылады. Әлсіз тербелістер қан айналымын жақсартып, бұлшықеттің тартылуын азайтады және тіндердің қалпына келуін тездетеді.
2. Ветеринарияда инфрадыбыстық құрылғылар жануарларды тыныштандыру үшін пайдаланылады. Бұл олардың тасымалдау немесе емдеу кезіндегі стрессін азайтады.
3. Экологтар инфрадыбыстық бақылау жүйелері арқылы киттер мен басқа теңіз жануарларының қозғалысын бақылайды. Мұндай дыбыстар су астында мыңдаған километрге дейін жетеді.
4. Қалаларда ғалымдар инфрадыбыс көмегімен шудың таралуын және діріл деңгейін зерттеп, экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік алады.

Бұл бағыттардағы зерттеулер медицина мен қоршаған ортаны қорғау салаларында жаңа технологиялардың дамуына жол ашады.

Инфрадыбыс – адам құлағына естілмейтін, бірақ табиғат пен техникада маңызды рөл атқаратын ерекше құбылыс. Ол жердің тереңіндегі қозғалыстарды анықтауға, ауа райын болжауға және адам денсаулығын жақсартуға көмектеседі. Ғалымдар оның қасиеттерін әлі де зерттеп жатыр, ал алынған мәліметтер инфрадыбыстың болашақта адам өмірін қауіпсіз әрі жайлы етуге үлкен үлес қосатынын көрсетеді.