Тарихтағы тұңғыш аудармашы кім

Тіл – тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар халықтар мен өркениеттерді, дәуірлерді байланыстыратын көпір. Ежелгі заманнан бері адамдар әртүрлі ұлттардың өкілдерімен ой бөлісу, жазба немесе ауызша ақпарат алмасу қажеттілігіне тап болған. Аудармашылардың пайда болуы адамзат дамуының маңызды кезеңі болды: ол білімнің таралуына, келіссөз жүргізуге және халықаралық қарым-қатынас орнатуға жол ашты. Тарихтағы алғашқы аудармашы кім болған және бұл мамандық қалай қалыптасты?

Ежелгі дәуірдегі аудармашылар туралы алғашқы мәліметтер

Әртүрлі халықтардың тарихында аудармашы тұлғасы саудада, дипломатияда немесе әскери жорықтарда шешуші рөл атқарған сәттер көп кездеседі. Ежелден бастап шет тілін білу аса жоғары бағаланған.

• шумер, аккад және ежелгі мысырлықтар дәуірінде әртүрлі тайпа мен мемлекет арасындағы байланысты қамтамасыз ететін арнайы адамдар болған;
• ежелгі мысыр жазбаларында «тлумач» сөзі кездеседі, ол бөтен тілді түсіндіретін адам деген мағына берген;
• шумер мен ассирия жазбаларында келіссөз кезінде аудармашылардың қатысқаны туралы мәліметтер сақталған;
• археологиялық зерттеулердің нәтижесінде III мыңжылдықта-ақ көп тілді меңгерген адамдардың сауда келісімдерін жүзеге асырғаны анықталған.

Бұл деректер аудармашының қоғамда алатын орны мен кәсіби қажеттілігінің жазу шықпай тұрып-ақ пайда болғанын көрсетеді.

Тарихта аты белгілі алғашқы аудармашы

Көне замандардан жеткен аудармашы есімдері аз болса да, бұл кәсіптің негізін қалаушылардың бірі саналатын тұлғалар тарихта қалған. Солардың бірі – Аккад патшасы Саргон.

1. Саргон Аккадский – б.з.д. 2300 жылдар шамасында өмір сүрген патша әрі қолбасшы. Ол дипломатиялық келіссөздер жүргізіп, сарайда аудармашылардың маңызына ерекше мән берген. Дәл осы дәуірде аудармашы туралы ресми құжаттарда алғаш рет дерек пайда болған деп саналады.
2. Ежелгі Мысырда аудармашы қызметін көбіне бірнеше тілді меңгерген абыздар мен жазушылар атқарған. Олар заңдарды, діни мәтіндерді, шет ел билеушілерімен хат алмасуды аударған.
3. Вавилон және ассирия билеушілері де шарт, шежіре және хат аударуға маманданған адамдарды жалдаған. Бұл қызметтің маңызы жоғары болғандықтан, кей аудармашылар өз есімдерін саз тақталарға жазып қалдырған.
4. Ежелгі Грекия мен Римде де аудармашылар үлкен беделге ие болды. Грек ойшылы Геродот ірі жиналыстарда басқа тілді түсіндіруші адамдар туралы жазған.

Жалпы, аудармашы мамандығы тілдік біліммен қатар өзге халықтың менталитетін, дәстүрін түсінуді талап ететін ерекше өнер ретінде қалыптасты.

Ежелгі дәуірдегі маңызды аудармалар

Ежелгі аудармашылардың басты жетістіктерінің бірі – әдеби және діни шығармаларды басқа тілге аудару болды. Бұл мәтіндер ғылым мен мәдениеттің дамуына ерекше әсер етті.

• Інжілді грек тіліне аудару (Септуагинта) бүкіл әлемдік деңгейдегі оқиға саналып, түрлі мәдениеттердің тоғысуына себеп болды;
• үнді эпостары – «Махабхарата» мен «Рамаяна» – көршілес халықтардың тіліне аударылып, идеялар мен сенімдердің таралуына жол ашты;
• қытайлық аудармашылар үнді будда мәтіндерін Қытайға жеткізіп, бүтін бір өңірдің рухани өмірін өзгерткен;
• араб әлемінде аудармашылар антикалық ғылым мен философияны жаңа ұрпақ ғалымдарына жеткізіп, адамзат дамуына ықпал еткен.

Көне дәуір аудармашыларының еңбегі арқылы адамзат білім мен мәдениет қазынасын сақтап, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізе алды.

Аудармашылар ежелден халықтар мен заманалар арасындағы дәнекер болып, адамдардың бір-бірін түсінуіне, мәдениеттердің байытылуына ықпал етті. Бұл мамандық күнделікті қажеттіліктен туындап, алғашқы кәсіби қауымдастықтардың бірі ретінде қалыптасты. Аудармашылар – ғылыми әрі дипломатиялық прогрестің алғы шебінде болған нағыз беймәлім қаһармандар. Олардың арқасында біз бүгін әртүрлі халықтың кітаптары мен ойларын оқи аламыз, жаңа дүниелерді танып, мәдениетаралық диалогқа еркін қатысамыз. Әр жаңа аударма – ойға, идея мен шабытқа толы жаңа әлемге ашылған есік.