Неліктен мұз аяқ астында сықырлайды?

Қыстың аязды күндері ерекше үнмен көмкеріледі – әр дыбыс анық әрі өткір естіледі. Қар жамылған жермен жүріп келе жатқанда, аяқ астынан шыққан сықыр адамның назарын еріксіз өзіне аударады. Бұл дыбыс әсіресе жұқа қар немесе ашық мұз бетінде ерекше естіледі. Көпшілігіміз бұл таныс шиқылға мән бере бермейміз, алайда оның табиғатын түсіну қызықты әрі танымдық болмақ. Мұз астында жүріп келе жатқанда пайда болатын дыбыстың себебін түсіну үшін, алдымен осы құбылыстың физикалық және құрылымдық негізін қарастырған жөн.

Мұздың құрылымы және қасиеттері

Мұз – судың нөл градустан төмен температурада қатқан күйі. Ол – кристалдық торда белгілі бір тәртіппен орналасқан су молекулаларынан тұратын қатты зат. Бұл тор құрылымы мұзға өзіндік қасиет береді және сыртқы әсерге сезімтал етеді.

Мұздың негізгі сипаттары:

• құрылымы кеуекті және біртекті емес;
• механикалық күш түскенде ұсақ жарықшақтар пайда болады;
• жылу өткізгіштігі төмен;
• қысым түскенде ішкі құрылымы өзгеріске ұшырайды;
• температураға қарай серпімділігі немесе морттығы артады.

Беті тегіс әрі мықты көрінгенімен, мұз кішкене жүктемеге де күрделі түрде жауап береді.

Жүргенде сықыр қалай пайда болады

Аяқтың мұз бетімен жанасуынан пайда болатын дыбыс жай тиістен емес, микроскопиялық деңгейдегі процестердің нәтижесі. Тіпті бір ғана қадам мұз құрылымына қысым түсіріп, оның ішкі байланыстарын әлсіретіп жібереді.

Сықырдың негізгі себептері:

1. Мұз кристалдарының механикалық бұзылуы. Адам салмағының әсерінен су молекулалары арасындағы байланыс үзіліп, микрожарықтар пайда болады. Бұл ұсақ жарықшақтар бір-біріне таралып, өткір дыбыс туғызады.
2. Діріл мен үйкеліс. Қозғалыс кезінде ұсақ мұз бөлшектері бір-бірінің үстінен сырғып, тербеліс тудырады. Сол тербелістер естілетін сықыр ретінде қабылданады.
3. Микробос орындардың пайда болуы. Қысым әсерінен мұздың ішінде кішкене ауа қалталары түзіледі. Олар жарылған кезде шыңылдап шығатын дыбыс күшейе түседі.
4. Температураның әсері. Қатты аяз кезінде мұз өте морт әрі тығыз болады, сондықтан оның беті қатты дыбыс шығарады. Ал жылырақ күндері мұз жұмсарып, дыбыс бәсеңдейді.
5. Аяқ киім түрі. Қатты табан мұз бетіне күшті әсер етіп, айқын дыбыс тудырады. Ал жұмсақ немесе резеңке аяқ киім бұл әсерді азайтып, дыбысты бәсеңдетеді.

Температура неғұрлым төмен әрі беті құрғақ болса, сықыр соғұрлым қатты естіледі. Әсіресе тапталған немесе ашық мұзда бұл құбылыс анық байқалады.

Сықырдың жағдайға байланысты өзгеруі

Мұздың түрі мен беткі қабаты қысымға әртүрлі жауап қайтарады. Қарапайым мұз бен қар немесе боз қырау жамылған мұз бірдей дыбыс шығармайды. Сонымен қатар ауа ылғалдылығы мен сыртқы температура да шешуші рөл атқарады.

Дыбыстың шығуына әсер ететін факторлар:

• мұздың беткі құрылымы;
• қар, боз қырау немесе су қабатының болуы;
• ауа мен жердің температурасы;
• адамның салмағы және жүру сипаты;
• ылғалдылық пен атмосфералық қысым деңгейі.

Кейбір адамдар сықырдың түріне қарап, мұздың қалыңдығы мен беріктігін шамалап айтып бере алады.

Мұз бетінде жүргенде шығатын сықыр – жай дыбыс қана емес, күрделі физикалық процестердің нәтижесі. Ол қысым, үйкеліс, жарықшақтар мен тербелістердің өзара әрекеттесуі арқылы пайда болады. Бұл табиғаттың қаншалықты нәзік және дәл жұмыс істейтінін тағы бір рет дәлелдейді. Осындай ұсақ көрінетін құбылыстардың өзінде үлкен мағына жатыр. Кейде бір ғана сықыр – тұтас әлем жайлы әңгіме айтып береді.