Барлық омыртқалыларды не біріктіреді?

Тірі табиғат өз алуан түрлілігімен таңғалдырады, бірақ сонымен бірге ол таңғаларлық үйлесімді заңдылықтарға бағынады. Балықтар, құстар, сүтқоректілер, бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділер сыртқы түрі мен өмір сүру салты жағынан айырмашылықтары болғанымен, бәрі ортақ тектен тараған. Бұл жануарлар эволюцияның ең табысты тармақтарының бірін құрап, жер шарының барлық аймағында тіршілік етіп келеді. Оларды біріктіретін бірқатар анатомиялық және физиологиялық белгілер бар, солардың арқасында күрделі тіршіліктің дамуы мүмкін болды. Барлық омыртқалылардың ортақ қасиеттерін түсіну үшін олардың құрылымы мен қызметін қарастыру қажет.

Омыртқалылардың негізгі белгілері

Барлық омыртқалыларға ортақ басты белгі – омыртқа бағанының болуы.
Алайда бұл тек жалпы жүйенің бір бөлігі ғана, олардың құрылымы әлдеқайда күрделі.

• денесі бас, тұлға және құйрық бөліктерінен тұрады;
• ішкі тірек жүйесі сүйектер мен шеміршектерден құралып, қаңқаны түзеді;
• жүйке жүйесі бас және жұлын миынан тұрады;
• қанайналым жүйесі тұйық, бұл зат алмасуды тиімді етеді;
• сезім мүшелері жақсы дамыған және қоршаған ортаны дәл қабылдауға бейімделген.

Осы белгілер омыртқалыларға жоғары қозғалыс қабілетін, тұрақтылық пен бейімделгіштік қасиеттерін береді.

Омыртқа мен қаңқаның рөлі

Қаңқа – дененің тірегі және көптеген маңызды қызмет атқарады.
Ол тек пішінін сақтап қана қоймай, ішкі мүшелерді қорғайды және қозғалысты қамтамасыз етеді.

1. Омыртқа бағаны денеге тірек болып, оны икемді әрі берік етеді. Бір-бірімен байланысқан омыртқалар арқасында жануарлар қозғалып, тепе-теңдікті сақтай алады.
2. Бас сүйек ми мен сезім мүшелерін қорғайды, сонымен қатар жақ пен басқа құрылымдарға тірек болады.
3. Қол-аяқ, жүзбе қанат немесе қанат сияқты қосалқы мүшелердің барлығы ортақ бастамадан дамыған, бұл олардың бір эволюциялық тектен шыққанын дәлелдейді.
4. Ішкі қаңқа жануар өскен сайын бірге өсіп отырады, бұл сыртқы қабықшалы жәндіктерге қарағанда үлкен артықшылық береді.

Осы құрылымдық ерекшеліктердің арқасында омыртқалылар табиғаттағы жетекші тіршілік иелеріне айналды.

Физиологиялық ортақ қасиеттер

Барлық омыртқалылардың ағзасы ұқсас принциптерге негізделіп жұмыс істейді.
Олардың дене пішіні мен көлемі әртүрлі болғанымен, ішкі жүйелердің қызметі бірыңғай заңдылықтарға бағынады.

• тыныс алу жүйесі қанайналыммен тығыз байланысты және тіндерге оттегі жеткізеді;
• жүрек көп камералы, бұл зат алмасудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді;
• қанда оттегін тасымалдайтын гемоглобин бар;
• жүйке жүйесі жақсы үйлескен, ол үйрену мен рефлекстердің қалыптасуына мүмкіндік береді;
• асқорыту жүйесі бірізді құрылған – ауыз қуысы, асқазан және ішек бөліктерінен тұрады.

Мұндай ішкі үйлесімділік омыртқалыларға қоршаған орта өзгерген жағдайда да өміршеңдігін сақтауға көмектеседі.

Топтар арасындағы эволюциялық байланыс

Барлық қазіргі омыртқалылардың арғы тегі 500 миллион жыл бұрын өмір сүрген ежелгі хордалылар болған.
Эволюция барысында олардың дене құрылысы біртіндеп күрделеніп, жақ, аяқ және ішкі мүшелер пайда болды.

1. Балықтар алғашқы ірі тармақ ретінде су ортасында тіршілік етті. Олардың жүзбе қанаттары мен желбезектері кейінгі түрлердің анатомиялық негізіне айналды.
2. Қосмекенділер су мен құрлық арасындағы өтпелі саты болды, оларда өкпе мен аяқтар дамыды.
3. Бауырымен жорғалаушылар толығымен құрлыққа бейімделіп, қалың тері мен қатты қабықты жұмыртқа шығарды.
4. Құстар мен сүтқоректілер осы белгілерді мұра етіп алып, одан әрі жетілдірді – дене температурасын тұрақты ұстап, күрделі мінез-құлық қалыптастырды.

Эволюция көрсеткендей, табиғаттағы алуан түрлілік біртұтас негізден туындайды.

Омыртқалыларды тек құрылымы ғана емес, олардың биологиялық заңдылықтары да біріктіреді. Бұл жануарлардың дене жүйесі пішін мен қызметтің үйлесімін көрсетсе, дамуы тіршіліктің біртұтастығын дәлелдейді. Әрбір түр – эволюция тізбегінің бір буыны, тіршіліктің ортақ бастаудан тарағанының айғағы. Барлық омыртқалылардың ортақ қасиеттерін түсіну – Жердегі өмірдің біртұтас және өзара байланысқан жүйе екенін ұғынудың кілті.