Неліктен тауларда аспан биік болып көрінеді?

Аспан адамда әрдайым таңданыс пен шабыт сезімін тудырады. Ол түстерін өзгертеді, жарықты шағылыстырады және таң мен кештің ерекше көңіл күйін қалыптастырады. Алайда тауға шыққан адам аспанның бұрынғыдан да биік әрі жақын болып көрінетінін байқайды. Бұл құбылыс кездейсоқ емес – ол физикалық, оптикалық және психологиялық себептермен түсіндіріледі. Адам неге тауда аспанды басқаша қабылдайтынын түсіну үшін атмосфера мен көру ерекшеліктеріне назар аудару қажет.

Ауаның сиректігі мен атмосфера мөлдірлігі

Биіктік артқан сайын ауа тығыздығы азаяды, ал шаң мен бу мөлшері төмендейді. Соның салдарынан күн сәулесі аз шашырап, түстер қанық әрі айқын көрінеді. Сол себепті адам көк аспанды жазыққа қарағанда тереңірек және мөлдірлеу қабылдайды.

Таудағы ауаның басты ерекшеліктері мыналар:

• ылғалдың аз болуы атмосфераның ашықтығын арттырады;
• жарықтың шашырауы әлсірейді, әсіресе қысқа толқынды бөлігінде;
• көк аспан мен ақ бұлттардың арасындағы айырмашылық күшейеді;
• көкжиек пен таудың бедері айқынырақ байқалады.

Осындай тазалық пен жарықтық аспанның ерекше биіктігі мен шексіздігін сезіндіреді.

Жарықтың оптикалық әсерлері

Тау бөктерінде күн жерге біршама жақынырақ орналасады, сондықтан оның сәулелері аз ауа қабатын кесіп өтеді. Нәтижесінде жарық күштірек, ал аспан түсі қанық көрінеді. Сонымен қатар ультракүлгін сәуле мөлшері көбейеді, сол себепті айналадағы пішіндер анық, ал көлеңкелер қою болады.

Оптикалық әсерлерге ықпал ететін негізгі факторлар:

1. Күн сәулесінің қарқындылығы жоғарылайды. Теңіз деңгейінен биіктеген сайын жарықтың күші артады, аспан жарқырап көрінеді.
2. Атмосфералық шашырау азаяды. Ауада бөлшектер азайған сайын жарық аз тарайды, аспан күңгірт көк түске боялады.
3. Таулы бедердің контрасты күшейеді. Қара тастар мен жарық аспанның арақатынасы кеңістік тереңдігін ұлғайтады.
4. Көкжиектің мөлдірлігі артады. Тұман мен шаңның азаюы аспанды шексіз етіп көрсетеді.

Осы факторлардың барлығы аспанды адамға жақын етіп көрсеткенімен, қабылдауда ол биіктей түскендей әсер қалдырады.

Адам қабылдауы мен психологиялық әсер

Физикалық себептермен қатар, адамның психологиялық қабылдауы да маңызды рөл атқарады. Таудағы кеңістік сезімі мен табиғаттың ұлылығы аспанды бұрынғыдан да биік етіп көрсетеді.

Мұндай әсердің психологиялық себептері:

• адамның назары жиі жоғары бағытталады;
• айналадағы нысандардың ауқымы биіктік сезімін күшейтеді;
• ғимараттар мен ағаштар сияқты үйреншікті нысандардың болмауы шексіздік әсерін арттырады;
• таза ауа мен кеңістік сезімі жеңілдік пен еркіндік туғызады, бұл бейсаналы түрде биіктікпен байланысады.

Сондықтан «аспан биіктеп кеткендей» сезім – тек физикалық құбылыс емес, ол адамның эмоциялық күйімен де тығыз байланысты.

Ғылыми және тәжірибелік бақылаулар

Ғалымдар мен саяхатшылар таудағы ауа мен жарықтың адам көруіне айрықша әсер ететінін бірнеше рет байқаған. Фотографтар тауда түсірілген суреттердің түсі қанық әрі көгілдір реңкі терең болатынын айтады. Суретшілер де биіктегі жарық пен көлеңке ойынын ерекше беруге тырысады.

Метеорологтар биіктік артқан сайын атмосфераның күн сәулесін шашырататын қабаты жұқаратынын дәлелдеген. Сондықтан аспан түсі қою көкке айналып, түнде жұлдыздар әлдеқайда анық көрінеді.

Тауға көтерілген адам тек табиғатқа жақындай қоймайды, ол айналаны жаңа қырынан көреді. Сол сәтте аспан ерекше жақын әрі сонымен бірге шексіз болып сезіледі. Негізінде оның биіктігі өзгермейді, бірақ кеңістікті қабылдау ерекшелігі адамға аспанды әлдеқайда жоғары етіп көрсетеді. Бұл – табиғаттың сұлулығы мен адамның рухани күйін біріктіретін сирек сезім, сондықтан да адамдар тауларға қайта-қайта оралып, сол әсерді қайта сезінгісі келеді.