Жер бетінде бір уақытта қанша адам өмір сүре алады?

Адамзат саны үздіксіз өсіп келеді, сондықтан Жер планетасының қанша адамды қамти алатыны туралы сұрақ ғалымдарды көптен бері толғандырады. Технологиялардың дамуы азық-түлік өндіруді, энергия алуды және қалалар салуды жеңілдетті, бірақ табиғи ресурстардың шегі бар. Халық саны артқан сайын табиғатқа түсетін салмақ күшейіп, экологиялық тепе-теңдік әлсірей түсуде. Әр түрлі зерттеушілер планетаның қанша адамды асырай алатынын әрқалай болжайды. Бұл мәселені түсіну үшін табиғи, технологиялық және әлеуметтік факторларды кешенді түрде қарастыру қажет.

Планетаның « reg ресурстық сыйымдылығы » ұғымы

Жердің сыйымдылығы деп планетаның экологиялық жүйесін бұзбай, адамдарға жеткілікті өмір сүру деңгейін қамтамасыз ете алатын халық санын айтады. Бұл көрсеткіш климатқа, технологияның дамуына және ресурстардың қалай пайдаланылатынына байланысты.

Оған әсер ететін негізгі факторлар:

• ауыл шаруашылығына жарамды жер мен тұщы судың көлемі;
• азық-түлік өндірісінің тиімділігі мен өнімділігі;
• энергия мен шикізат көздерінің жеткіліктілігі;
• қоршаған ортаның ластану деңгейі және табиғи тепе-теңдіктің сақталуы;
• экономикалық теңсіздік пен ресурстарды басқару сапасы.

Егер осы көрсеткіштердің бірі бұзылса, халық санының шамадан тыс өсуі тұрақтылыққа қауіп төндіреді.

Халық санының тарихи өсу қарқыны

Жер халқының саны соңғы ғасырларда бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен артып келеді.

1. Біздің дәуірдің басында планетада шамамен 200 миллион адам өмір сүрген. Ол кезде халықтың көп бөлігі егіншілікпен айналысып, қалалар аз әрі шағын болған.
2. XIX ғасырдың ортасында халық саны 1 миллиардқа жетті. Бұл медицинаның, көліктің және өнеркәсіптің дамуына байланысты болды.
3. 1960 жылдары жер бетінде 3 миллиардтан астам адам болды, ал бүгінде бұл көрсеткіш 8 миллиардтан асып отыр.
4. БҰҰ болжамы бойынша, XXI ғасырдың соңына қарай адам саны 10–11 миллиардқа жетуі мүмкін.

Өсу қарқыны баяулағанымен, ресурстарға түсетін қысым жылдан жылға арта бермек.

Азық-түлік пен су тапшылығы

Халық санының өсуін шектейтін ең басты факторлардың бірі – тағам мен тұщы судың жетіспеушілігі. Бұл екі ресурссыз тұрақты өмір сүру мүмкін емес.

1. Ауыл шаруашылығы бүгінде жарамды жердің жартысына жуығын пайдаланып отыр. Егістік көлемін ұлғайту орманды азайтып, экожүйелердің бұзылуына әкеледі.
2. Тұщы су тең бөлінбеген. Африка мен Таяу Шығыстың кей аймақтары су тапшылығынан қатты зардап шегуде.
3. Заманауи суару және гендік селекция әдістері өнімділікті арттырады, бірақ олар көп энергияны қажет етеді және топырақтың тозуына себеп болуы мүмкін.

Егер халық саны қазіргі қарқынмен көбейсе, ғасырдың ортасына қарай кейбір құрлықтарда азық-түлік дағдарысы туындауы ықтимал.

Энергетикалық және экологиялық шектеулер

Қазіргі өркениет энергияға тәуелді. Электр, көлік, өндіріс және тұрмыс салалары энергиясыз дами алмайды.

• әлемдік энергияның басым бөлігі әлі де қазба отыннан өндіріледі, бұл атмосферадағы көмірқышқыл газының көбеюіне әкеледі;
• жаңартылатын көздер – күн, жел және су энергиясы – дамып келе жатқанымен, мұнай мен газды толық алмастыра алмай отыр;
• ауаның, судың және топырақтың ластануы адамдардың денсаулығына әсер етіп, өмір сапасын төмендетеді;
• тұрмыстық қалдықтар мен пластик теңіз экожүйелеріне зиян келтіріп, климаттың тұрақтылығын бұзады.

Энергетикалық және экологиялық факторлар халық санының шегін айқындайтын маңызды шектеулердің бірі.

Әлеуметтік және экономикалық факторлар

Планетада қанша адамның өмір сүре алатыны тек табиғи ресурстарға емес, олардың қалай бөлінетініне де байланысты.

1. Кей елдерде азық-түлік пен энергия артық болса, басқаларында миллиондаған адамдар кедейлікте өмір сүреді.
2. Білім мен медицинаның теңсіздігі демографиялық айырмашылықты тереңдетеді: бай елдерде туу деңгейі төмендесе, кедей елдерде жоғары болып қала береді.
3. Урбанизация жаңа мәселелер туғызады – халықтың шамадан тыс шоғырлануы, тұрғын үй тапшылығы, ауа ластануы және көлік кептелісі.

Ресурстарды әділ бөлу мен экологиялық технологияларды дамыту халық санының тұрақты өсуіне мүмкіндік береді.

Жер халқының шектік саны

Ғалымдар Жер планетасында қанша адам өмір сүре алатынына қатысты түрлі болжам айтады.

1. Оптимистік көзқарас бойынша, ресурстар тиімді пайдаланылып, экологиялық тепе-теңдік сақталса, шамамен 12–15 миллиард адам өмір сүре алады.
2. Қарапайым есептер 8–10 миллиард адамды шекті деңгей деп санайды, себебі одан әрі өсу табиғатты шамадан тыс жүктейді.
3. Кей зерттеушілер «экологиялық із» ұғымын қолданады. Бұл – әр адамға қажет жер мен су көлемін есептейтін көрсеткіш. Қазіргі таңда адамзат Жердің бір жарым еселік ресурсын тұтынып отыр.

Дәл нақты шектеуді анықтау мүмкін емес, себебі ол технологиялардың даму деңгейі мен тұтыну мәдениетіне тәуелді.

Жер миллиардтаған адамды асырай алады, бірақ бұл тек ресурстарды ақылмен пайдаланған жағдайда жүзеге асады. Адамзаттың болашағы табиғатпен тепе-теңдік сақтауға байланысты. Энергияны, суды және азықты ұқыпты пайдалану, қоршаған ортаны қорғау арқылы ғана планетаның тұрақтылығын ұзақ уақытқа сақтауға болады. Халық саны арта беруі мүмкін, бірақ адамзат табиғатпен үйлесімде өмір сүруді үйренбесе, болашақтың тепе-теңдігі бұзылады.