Сіз армандарды зерттеуді қашан бастадыңыз?

Түс көру адамзатты әрқашан қызықтырып келген. Олар өздерінің жұмбақ бейнелері мен ерекше сюжеттері арқылы таңғалдырып, кейде қорқыныш туғызған. Ежелгі заманнан бастап адамдар түс дегеніміз не және оның шындықпен байланысы қандай деген сұрақтарға жауап іздеді. Түс көруді зерттеу мәдениет пен философияның, кейінірек ғылымның бір бөлігіне айналды. Мистикадан логикалық түсінікке өту кезеңі болды. Түс көруді жүйелі түрде қашан зерттей бастағанын және бұл бағыттың тарихтағы дамуын қарастырайық.

Түстер туралы ежелгі түсініктер

Түс көруді алғашқы түсіндіруге деген талпыныстар ежелгі өркениеттерде пайда болды деп есептеледі. Адамдар түстерді құдайлар немесе рухтардың хабарламалары, болашақтың белгісі, немесе қазіргі оқиғалардың көрінісі деп санаған.

• Ежелгі Мысырда түстер қасиетті белгі ретінде қабылданып, түс мағынасын арнайы оқытылған діни қызметкерлер түсіндірген; олар түстерді жазып, маңызды өмірлік және мемлекеттік шешімдер қабылдауда пайдаланған;
• Месопотамияда түс бейнелерінің мағынасын түсіндіретін кітаптар болған, олар патшалар мен қарапайым адамдарға түс хабарламаларын түсінуге көмектескен; бұл тәжірибе саясат пен дін саласында негіз болған;
• Ежелгі гректер түстерге үлкен мән берген, оларды әсіресе дәрігерлік құдай Асклепиймен байланыстырып қарастырған; арнайы орындарда адамдар емделу немесе болжау алу үшін түс көруге барған.

Бұл мысалдар түстерге қызығушылық ежелгі дәуірден басталып, оның рухани және практикалық мәні болғанын көрсетеді. Дегенмен, бұл кезеңде зерттеу жүйелі сипатқа ие болмаған, себебі көбінесе мистикалық және діни түсініктер үстем болған.

Ғылыми тәсілге өту кезеңі

Түс көруді ғылыми тұрғыдан зерттеу ежелгі заманнан бастап басталғанымен, нақты дамуы философия мен медицина дамыған кезеңге байланысты. Бұл кезде түс табиғатын физиологиялық және психологиялық процесс ретінде түсінуге тырысқан.

1. Ежелгі Грекияда Платон мен Аристотель сияқты философтар түстерді жаны мен ақылдың көрінісі ретінде қарастырған. Платон оларды бейсананың әрекеті деп санаса, Аристотель түс құбылысын биологиялық себептермен түсіндіруге ұмтылған. Бұл мистикадан рационалды түсінікке алғашқы қадам болған.
2. Орта ғасырларда діни догмалар басым болғандықтан түс зерттеу баяулағанымен, араб ғалымдары медицина тұрғысынан зерттеуді жалғастырған. Әбу Әли ибн Сина (Авиценна) өзінің «Дәрігерлік Канонында» түстерді сипаттап, олардың организм жағдайымен және аурулармен байланысын талдаған, бұл кейінгі зерттеулердің негізі болған.
3. XVII–XVIII ғасырларда ғылым дамып, түс құбылысы мидың және психиканың қызметі ретінде қарастырылған алғашқы еңбектер пайда болды. Рене Декарт пен Томас Браун сананы және бейсананы талқылап, болашақ психологиялық теорияларға негіз қалаған.

Мистикалық түсініктен ғылыми түсінікке өту жүйелі зерттеулердің пайда болуына жол ашты және түс көрудің психикадағы ролін түсінуге мүмкіндік берді.

Қазіргі кездегі түс зерттеудің кезеңдері

XX ғасырда түс көруді зерттеу психология мен нейрофизиологияның дамуына байланысты қарқынды өркендеді. Жаңа әдістер мен теориялар адамның түнгі санасының құпиясына тереңірек үңілуге жол ашты.

Төменде негізгі кезеңдер мен маңызды ашылымдар көрсетілген.

• психоанализдің пайда болуы, әсіресе Зигмунд Фрейдтің еңбектері; ол түстерді бейсаналық тілде шексіз қалаулардың көрінісі ретінде жүйелі түрде талдаған; оның «Түс түсіндіру» кітабы түс зерттеуде классикаға айналды;
• Карл Юнгтің теориясының дамуы, ол Фрейд идеяларын толықтырып, ұжымдық бейсаналық пен архетиптерді бөліп көрсетті; Юнг түстердегі символиканы және жалпыға ортақ бейнелерді ерекше атап өткен;
• электроэнцефалография әдістерінің енгізілуі және ұйқы фазаларын, әсіресе REM-фазасын зерттеу; бұл мидың белсенділігі мен түс көру арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік берді;
• когнитивті және нейропсихологиялық теориялардың дамуы; олар түстерді ақпаратты өңдеу, есте сақтау және эмоцияларды реттеу процесінің бөлігі ретінде қарастырады; қазіргі зерттеушілер түс көрудің психикалық саулық пен бейімделудегі рөлін зерттейді.

Бұл жетістіктер психология, неврология және мәдениеттану сияқты ғылымдардың әдістерін біріктіріп, түс көру және оның мағынасы туралы түсінікті кеңейтті.

Түс зерттеудің әртүрлі салалардағы маңызы

Түс туралы білімдер ғылыммен ғана шектелмей, өнер, медицина, философия және күнделікті өмірге де әсер етеді.

Негізгі қолдану бағыттарын қарастырайық.

1. Медицинада түстер психикалық бұзылуларды диагностикалау мен емдеуде көмекші құрал болып табылады; мысалы, түсті көріп, қорқынышқа душар болу көбінесе мазасыздықтың белгісі; түс зерттеулер мидың механизмдерін терең түсінуге және емдеу әдістерін жетілдіруге мүмкіндік береді.
2. Өнер мен әдебиетте түстер шығармашылыққа шабыт берген; көптеген шығармалар түнгі армандар әлемінен алынған идеялармен байытылған, бұл олардың мәдени маңыздылығын дәлелдейді.
3. Философиялық ой-пікірлер түстер табиғаты туралы сананы, шындықты және қабылдауды зерттеуге бағытталған; бұл талқылаулар адам танымының шекарасын кеңейтеді.

Түс көруді зерттеу — бұл көпсалалы бағыт, ол адам табиғатын тереңірек түсінуге жаңа мүмкіндіктер ашады.

Адамзат түстерді зерттей бастаған сәттен бастап өз санасының жұмбақтарын ашуға алғашқы қадам жасады. Ғылым мен мәдениет дамуымен бұл қызығушылық күшейіп, психика мен мінез-құлықты түсінудегі жаңа мүмкіндіктерді ашты. Бүгінгі күнде зерттеулер жалғасуда, жаңа ашылымдар туындап, түстің түнгі әлемі туралы түсініктер кеңейіп келеді. Бұл жол адамның өзін және айналасындағы шындықты ең жұмбақ сезімдер арқылы тануға ұмтылысын бейнелейді.