Неліктен мұзды су ауадан жылырақ көрінеді?

Адам қоршаған ортаны тек көру арқылы ғана емес, жанасу арқылы да сезінеді. Температуралық түйсік көптеген факторларға байланысты, әрі ол әрдайым термометр көрсеткіштерімен сәйкес келе бермейді. Кейде мұздай суық су денеге желмен бірдей температурадағы ауадан жеңілдеу сезіледі. Мұндай құбылыс таңданыс тудырады және оны физикалық заңдар мен ағза ерекшеліктері арқылы түсіндіруге болады.

Жылу өткізгіштіктің рөлі

Әртүрлі заттар жылуды әрқалай өткізеді. Су ауаға қарағанда жылуды әлдеқайда жылдам таратады, сондықтан онымен жанасу әсерлі сезіледі.

• дене суда ауаға қарағанда жылуды жылдамырақ жоғалтады;
• сұйықтық тығыз болғандықтан, жылу алмасу процесі белсендірек жүреді;
• молекулалардың үздіксіз қозғалысы температураны тез теңестіреді, жергілікті жылы аймақ қалдырмайды.

Дегенмен парадокс мынада: төмен температурада судың және ауаның әсері әртүрлі қабылданады. Су ағзаға бірқалыптырақ сезіледі, ал суық ауа өзінің қасиеттеріне байланысты қаталдау болып көрінеді.

Ауа қозғалысының ықпалы

Суықты қабылдауға желдің әсері зор. Нөл градус шамасында жеңіл желдің өзі жылуды жоғалтуды күшейтеді. Бұл құбылыс «wind chill» деп аталады.

1. Ауа денеге тиіскенде тері маңында жұқа жылытылған қабат түзіліп, қорғаныш рөлін атқарады.
2. Жел бұл қабатты бұзып, ағзаның энергия жоғалтуын жылдамдатады.
3. Сондықтан аязды ауа температурасы нөлге жақын болса да, одан әлдеқайда суық болып сезіледі.

Осылайша, жылу мен суықты сезіну тек нақты көрсеткіштерге ғана емес, ортаның динамикасына да байланысты.

Физиологиялық ерекшеліктер

Ағза сыртқы жағдайларға түрлі механизмдер арқылы жауап береді. Терморецепторлардың және қан айналымының жұмысы бұл айырмашылықты түсіндіреді.

• тері температура өзгерістерін тұрақты мәннен көбірек сезеді;
• өте суық судың өзі денеге біркелкі қысым түсіреді;
• жүйке ұштары тұрақты ортаға ауадан жылдамырақ бейімделеді;
• сұйықтықта суық әрі құрғақ жел секілді тітіркендіргіш фактор болмайды.

Осының бәрі мұздай суды дәл сондай салқын ауаға қарағанда жылырақ сездіреді.

Психологиялық қыры

Сезімге психологияның ықпалын да ескерген жөн. Адам таныс және тосын жағдайларға әртүрлі қарайды.

1. Суық суға түсу көбіне тазалану, шынығу және сергектікпен байланыстырылып қабылданады.
2. Жел мен аяз адамның бақылауына көнбейтіндіктен, қолайсыздық тудырады.
3. Ми рецепторлардан келген ұқсас белгілерді жағдайға қарай өзгеше түсіндіреді.

Сондықтан субъективті түйсік объективті сипаттамалардан айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін.

Суық судың ауаға қарағанда жылы сезілуі физика мен физиологияға негізделген. Сұйықтықтың жылу өткізгіштігі, ауаның қозғалысы және жүйке жүйесінің жауабы осы парадоксты тудырады. Су төмен температурада шын мәнінде денені тезірек суытса да, аязды желге қарағанда жұмсақтау сезіледі. Бұл құбылыс адам ағзасының қайталанбас ерекшелігін көрсетіп, табиғатпен қарым-қатынаста тек сандарды ғана емес, түйсікті де ескерудің маңызын дәлелдейді.