Навигациялық құралдарды кім ойлап тапты

Адамзат ерте кезден-ақ теңіздерді, өзендерді және жаңа жерлерді игеруге талпынды. Нақты бағдарсыз саяхаттар қауіпті әрі алдын ала болжауға келмейтін еді. Алғашында адамдар тек жұлдыздарға, күнге және табиғи белгілерге сүйенді. Уақыт өте келе белгісіз кеңістікте қауіпсіз қозғалуға мүмкіндік беретін арнайы құралдардың қажеттілігі туды. Осылайша алғашқы навигациялық аспаптар дүниеге келіп, әлемді игеру тарихын өзгертті.

Бағдарлаудың көне негіздері

Техникалық құрылғылар пайда болғанға дейін адамдар қарапайым әдістерді қолданды.

• теңізшілер күннің қозғалысын және ай фазаларын бақылады;
• малшылар мен көшпенділер бағдарды жұлдыздарға, әсіресе Темірқазық жұлдызына қарап анықтады;
• жолаушылар табиғат белгілерін пайдаланды: желдің бағытына, құстардың ұшуына, бұлттардың пішініне назар аударды.

Бұл тәсілдер нақты болмағанымен, үнемі қозғалыста жүргендерге тіршілік етуге көмектесті.

Компастың пайда болуы

Компас ойлап табылуы нағыз серпіліс болды. Оның тарихы Қытайдан бастау алады, онда XI ғасырда магнитті тілше қолданылған.

1. Алғашқы компастар теңізде емес, сәуегейлікте және сәулет ісінде пайдаланылды.
2. Кейін құрылғы сауда жолдары арқылы таралып, араб көпестеріне жетті.
3. Еуропада Ұлы географиялық ашылулар дәуірінде компас теңізшілердің таптырмас құралына айналды.

Бұл аспап кемелерге жағалауды немесе жұлдыздарды көрмей-ақ ашық мұхитқа шығуға мүмкіндік берді.

Астролябия мен секстант

Астрономия дамыған сайын көкжиек пен аспан денелерінің арасындағы бұрышты өлшейтін құралдар пайда болды.

• астролябия антикалық ғалымдарда, кейін араб теңізшілерінде қолданылды;
• XVIII ғасырда жасалған секстант әлдеқайда жоғары дәлдік берді;
• бұл құрылғылардың көмегімен теңізде ендік пен бойлық анықталды.

Осындай құралдардың арқасында кемелер алыс қашықтықтарға адаспай саяхат жасай алды.

Сағаттар мен хронометрлер

Дәл уақытты анықтау бағыт білуден кем болмады.

1. XVII ғасырда теңіз державалары бойлықты есептеу мәселесіне тап болды.
2. Ағылшын шебері Джон Гаррисон алғашқы сенімді теңіз хронометрлерін жасады.
3. Бұл аспаптар теңізшілерге бойлықты жоғары дәлдікпен анықтауға мүмкіндік беріп, апаттардың санын азайтты.

Хронометр компас пен секстант сияқты теңіздегі басты құралға айналды.

Қазіргі заманғы құралдар

Бүгінде навигация мүлде жаңа деңгейге көтерілді. Дәстүрлі құрылғылармен қатар электрондық жүйелер кең қолданыс тапты.

• кемелер мен ұшақтар жерсеріктер арқылы жұмыс істейтін GPS-ті пайдаланады;
• балықшылар мен саяхатшылар портативті навигаторларды қолданады;
• смартфондағы күрделі бағдарламалар бұрынғы көптеген аспаптарды алмастырды.

Қазіргі технологиялар саяхатты анағұрлым қауіпсіз әрі қолжетімді етті.

Навигациялық құралдардың тарихы адамның әлемді зерттеуге деген ұмтылысының үлкен жаңалықтарға жетелегенін көрсетеді. Табиғат құбылыстарын бақылаудан бастап жерсеріктік жүйелерге дейінгі жол мыңдаған жылдарға созылды. Әрбір жаңа құрал қозғалысты жеңілдетіп қана қоймай, жаңа көкжиектерді ашты. Солардың арқасында адамзат беймәлім кеңістікті игеріп, таным шекарасын үздіксіз кеңейтіп келеді.